a8

Boðorðin öll
Í vikunni birtust þær fréttir að kirkja hér í borg væri búin að stroka út tíunda boðorðið og því væru boðorðin nú einungis 9. Frábærar fréttir fyrir fermingarbörnin þar að þurfa aðeins að læra 9 boðorð utan að en ekki tíu. Reyndar kom í ljós við nánari skoðun að þessi síðustu tvö boðorð fjalla bæði um það sama, öfund og græðgi. Í þessum tveimur boðorðum eru talin upp dæmi um það sem náunginn þinn á og þú átt ekki að girnast. Það eina sem þessi kirkja hafði gert var að fækka upptalningunum á því sem ekki á að girnast enda er í raun alveg nóg að segja, þú skalt ekki girnast það sem náungi þinn á. Eða enn betra, þú skalt samgleðjast náunganum vegna þess sem hún/hann á.

Það sem þó er sérstaklega áhugavert við þessi tvö síðustu boðorð er að í þessum upptalningum eru bæði taldir upp þrælar, ambáttir og konur. Það var sem sagt ekki í lagi að girnast eitthvað sem önnur manneskja á en það mátti eiga bæði þræla og konur.

Þetta segir okkur nokkuð um það hversu mikið barn síns tíma orðalag boðorðana er og það á reyndar við margt fleira í Biblíunni, enda er hér um að ræða mörg hundurð ára gamla texta. Það þýðir þó ekki að andi boðorðana eigi ekki lengur við enda  fjalla þau um það hvernig við eigum að umgangast hvert annað og já, alla sköpunina. Það sem þó á ekki við er að draga fram hvert einasta orðalag í þeim og umgangast sem lögmál. Því miður hefur einmitt sú umgengni við boðorðin og fleiri Biblíutexta verið uppspretta kúgunnar í gegnum tíðina.

Þegar Jesús var spurður að því hvaða boðorð væri æðst þá einfaldaði hann sannarlega ekki málið heldur flækti hlutina enn meira fyrir okkur með því að setja fram tvöfalda kærleiksboðið. Það gengur nefnilega út á að nota dómgreindina þína og kærleikann í umgengni þinni við allt sem lifir, sköpunina, fólk, Guð og þig sjálfa.

Alvöru kærleikur
Kærleikur til nánungans snýst ekki um að brosa fallega til fólksins í kringum þig og vera huggulegur þegar þú mætir því. Það er vissulega mikilvægt að sýna fólki þægilegt viðmót og jafnvel að brosa en kærleikskrafan sem Jesús gerir með tvöfalda kærleiksboðorðinu slær öllum öðrum boðorðum út og gerir miklu ríkari kröfur en svo. Þessi krafa snýst um að sýna náunganum og okkur sjálfum kærleika einnig þegar lífið verður erfitt og flókið. Hún snýst um að standa ávalt með þeim sem minna mega sín, þeim sem verða undir, þeim sem eru í minnihluta. Sannur kærleikur krefst þess vegna hugrekkis.

Í vikunni sem leið fjölluðu tveir Katljósþættir á Rúv um fordóma og áreitni í garð ungs fólks. Annar þátturinn fjallaði um aukna fordóma í garð hinsegin fólks en hinn um rasisma gagnvart ungu fólki á Íslandi.

Fyrir stuttu síðan tóku menntaskólanemar sig til og mótmæltu því hvernig tekið er á kynferðislegri áreytni og ofbeldi innan menntaskólanna en vakningin hófst í MH með hinni svokölluðu klósettuppreisn þegar nemendur neituðu því að þolendur þyrftu að mæta gerendum sínum á göngum skólans eins og ekkert hefði í skorist þrátt fyrir ofbeldi og jafnvel nauðganir.

Í Flokki fólksins misstu þrír karlar sæti sín í flokknum vegna framkomu í garð kvenna innan flokksins.

Þekktir listamenn, stjórnmálamenn, prestar, karlar í viðskiptalífinu, íþróttum og á fleiri stöðum hafa þurft að stíga til hliðar vegna ásakana um ofbeldi og kynferðislega áreitni.

Frá útlöndum er það m.a. að frétta að konur í Íran mótmæla þessa dagana harðstjórn gegn konum í landinu eftir að Mahsa Amini lést í haldi siðgæðislögreglunnar eftir að hafa verið handtekin fyrir að hafa slæðuna ekki nógu fast bundna.

Metoo bylgjan gefur náð háum hæðum í mörgum löndum, ekki síst í Bandaríkjunum.

Fólk mótmælir harðari aðgerðum gegn konum og hinseginfólki í mörgum löndum í austur evrópu.

Mótmæli gegn banni við fóstureyðingum eiga sér stað um gjörvöll Bandaríkin.

Og svona mætti lengi áfram telja.

Þegar minnihlutahópar rísa upp og mótmæla þá eru skilaboð kúgarana gjarnan í þá átt að þau sem mótmæla séu í raun ofbeldisfólkið og að þau sýni ekki nægan náungakærleika. Hin kúguðu eru látin líta út fyrir að vera kúgararnir. Þetta er sérstaklega áberandi þegar konur og hinseginfólk rís upp og gegn kúgun og ofbeldi. Hver kannast ekki við setningar eins og: „Ég er ekkert á móti hommum en þurfa þeir að vera svona áberandi“ eða „hún var nú ekkert skárri svona glennulega klædd“, „hún æsti mig bara svo mikið upp að ég varð að láta hana finna fyrir því“ eða „ég var nú bara að grínast, hefurðu engan húmor lengur“.

Virk starfsendurhæfingarsjóður spyr einmitt að því hvort ekkert megi lengur í algjörlega frábærri auglýsingu sem hefur verið sýnd á samfélagsmiðlum og í sjónvarpi undanfarið. Þar er reyndar svarið, eða mótspurningin: „Mátti þetta einhvern tíma?“

Kærleikur til kúgunar
Hinu tvöfalda kærleiksboðorði hefur í gegnum tíðina á stundum verið snúið upp í andhverfu sína og notað til þess að kúga ákveðna hópa fólks og einstaklinga. Trúarsöfnuðir hafa nýtt það til þess að fá fólk til að gefa peninga og hlýða þeim sem stjórna. Það er hægt að gera svo ótal margt í nafni „ástar“. Makar berja og jafnvel drepa maka sinn í nafni ástarinnar. „Ég elskaði hana svo mikið að ég varð að lemja hana svo að hún myndi hlýða“. Sagði einn af ótal mörgum mönnum sem hefur orðið konu sinni að bana því hann „elskaði“ hana svo mikið. Fólki hefur, á öllum tímum og á öllum stöðum verið haldið niðri og verið beitt ofbeldi í nafni kærleikans því það hefur ekki þótt kærleiksríkt að segja frá brestum annarra, jafnvel ekki brestum kúgara síns. Og sú kærleikskrafa er svo sterk og einbeitt að þrátt fyrir að þú segir frá t.d. ofbeldi eða kúgun þá er alls ekkert víst að þér verði trúað. Það er nefnilega svo ljótt að segja frá brestum annarrar manneskju ef þú hefur ekki áþreifanlegar sannanir og helst vitni.

Kærleikurinn krefst hugrekkis
Það krefst hugrekkis að sýna kærleika. Þegar þú ríst upp gegn kúgun og ofbeldi, hvort sem þú verður fyrir því sjálf eða eitthvað annað fólk þá ert þú að sýna einmitt þennan kærleika sem Jesús vill að við sýnum. Kærleikurinn er nefnilega alvörumál og meðvirkni og þöggun hefur ekkert með kærleika að gera.

En það er erfitt að standa upp og mótmæla. Þú verður ekki vinsæl ef þú gerir það. Ef þú mótmælir valdaöflunum, hver sem þau eru, þá er ekki víst að þú munir eiga sama möguleika á framgangi í starfi og ef þú þegjir. Ef þú mótmælir kúgun feðraveldisins þá verður þú ekki vinsæl/vinsæll hjá strákunum. Ef þú segir frá ofbeldi í hjónabandi eða nánu sambandi þá er líklegt að þó nokkuð af fólki muni dæma þig sem athyglisjúka því hann virðist nú vera svo næs. “Þetta hefur nú varla verið svo alvarlegt“ er oft viðkvæðið þegar kona segir frá ofbeldi í nánu sambandi. Og ef þú segir frá ofbeldi af hálfu þekktrar manneskju þá ertu líklega illgjörn/illgjarn og vilt eyðileggja starfsframa viðkomandi.

Það krefst hugrekkis og mikillar ástar að segja frá ofbeldi og kúgun. Það krefst alvöru kærleika að segja frá. En ástæðan fyrir því að fólk segir ógjarnan frá er m.a. sú að búið er að telja okkur trú um að það felist meiri kærleikur í að þegja en að segja frá auk þess sem ofbeldismanneskjan er að öllum líkindum einhver sem stendur okkur nærri. Kúgarinn eða ofbeldismanneskjan treystir því að þú segir ekki frá í nafni kærleikans.

Tvöfalda kærleiksboðið er æðra öllum öðrum boðorðum því það felur allt í sér, að elska Guð og að elska náungann eins og okkur sjálf. Þegar þú stendur með sjálfri/sjálfum þér eða með þeim sem minna mega sín þá ert þú bæði að sýna þér og náunganum kærleika. Með því að brjóta meiðandi mynstur, kúgun og ofbeldi, þá ert þú að sýna þann hugrakkasta kærleika sem mögulegt er að sýna.

Uppsprettu kærleikans er síðan að finna hjá Guði. Þaðan kemur kærleikurinn sem gefur þér kjarkinn. Þaðan kemur ástin sem fær þig til að vilja setja mörk og segja frá. Guð, sem er hinn æðsti kærleikur, er uppspretta kærleika sem hvorki er meiðandi né hamlandi heldur styðjandi og umvefjandi.

Dýrð sé Guði sem er kærleikur og gefur þér hugrekki til að elska og setja mörk í kærleika.

Þessi prédikun var flutt í Grafarvogssókn 18. sunnudag eftir þrenningarhátíð, 16. október 2022. Guðspjall dagsins var Mark. 12: 28-24, Tvöfalda kærleiksboðið. Fyrri ritningarlestur var úr 2Mósebók 20:1-17, Boðorðin 10.

Regnbogafáninn

Í júlímánuði  var tekin sú ákvörðun í Grafarvogskirkju að mála regnbogafánann á tröppurnar fyrir framan kirkjuna. Ástæðan er fyrst og fremst að sýna með skýrum hætti að hingað eru allar manneskjur jafn velkomnar vegna þess að öll erum við jafn dýrmæt í augum Guðs. Regnboginn hér á tröppunum samanstendur af upprunalega regnbogafána hinseginfólks. Þar á eftir koma tvær rendur, ein svört og brún sem tákna fólk af ólíkum kynþáttum. Neðst er síðan transfáninn sem er bleikur, blár og hvítur. Reyndar ætti það að vera svo sjálfsagt að allar manneskjur séu jafn dýrmætar að við þyrftum ekki að minna á það með þessum hætti en það er þó ekki svo. Hinsegin fólk hefur orðið fyrir gríðarlegum fordómum í gegnum tíðina og verður enn. Í dag er það transfólk sem verður fyrir sérstaklega miklu aðkasti bæði hér á landi og um allan heim. Kirkjan okkar hér á Íslandi tók því miður, lengi vel, þátt í þessum fordómum og misrétti sem tíðkaðist í samfélaginu. Þetta breyttist ekki hjá forystu kirkjunnar fyrr en ein hjúskaparlög voru samþykkt og meira að segja þá gátu prestar fengið undanþágu frá því að gefa saman samkynja pör. Það var síðan á kirkuþingi 2015 sem samþykkt var að ekki mætti neita pörum um hjónavígslu á grundvelli kynhneigðar. Því skal þó haldið til haga að stór hluti presta studdi baráttu samkynhneigðs fólks alla leið nánast allan þennan tíma en það var ekki nóg þegar leiðtogarnir voru á móti.

Ein saga – eitt skref

Nú um stundir stendur yfir verkefnið Ein saga – Eitt skref á vegum Þjóðkirkjunnar og Samtakanna 78. Tilgangur verkefnisins er að gera upp og læra af sögu misréttis gagnvart hinsegin fólki innan kirkjunnar. Verkefnið fer þannig fram að samkynhneigt fólk sem orðið hefur fyrir misrétti af hálfu þjóðkirkjunnar og presta hennar segir sögur sínar. Sögunum er svo safnað saman og þær birtar á heimasíðu verkefnisins. Markmiðið er að kirkjan, sem braut á hinsegin fólki, hlusti á sögurnar og iðrist með einhvers konar sátt að markmiði.

 Ég er búin að hlusta á þær níu sögur sem hafa verið birtar og þar er lýst svo svakalegri framkomu á köflum að það er erfitt að setja sig í spor bæði þeirra sem urðu fyrir þessu og að skilja að svona framkoma hafi viðgengist. Kirkjan hefur mikið að skammast sín fyrir í þessum málum og því er mikilvægt að sögurnar heyrist. Ég hvet þig til að hlusta á sögurnar hér:
https://www.einsagaeittskref.is.

 Regnboginn og ritningarversin

Viðbrögðin við regnboganum hafa að mestu verið afar jákvæð en svo tæpri viku eftir að hafði verið málaður kom ég í kirkjuna og sá að einhver ósátt manneskja hafði krotað á fánann, „Antichrist!“ Það var svolítið óþægilegt að sjá að einhver hefði virkilega haft fyrir því að koma með spreybrúsa í skjóli nætur til þess að mótmæla þessu tákni kærleika og mannréttinda. Við máluðum yfir þetta og vonuðum að þar með hefði viðkomandi sagt sitt en það liðu ekki nema tveir dagar þar til næst var spreyjað á fánann og nú voru skilaboðin skýr. Viðkomandi hafði ritað þarna vísun í ákveðinn ritningarstað úr 3. Mósebók sem er nokkurskonar lögbók Gamla testamentisins. Þessi ritningarstaður er þekktur meðal þeirra sem vitna í Biblíuna til þess að styðja hatur sitt á samkynhneigð en þar kemur fram að ef karlmaður leggist með karlmanni eins og þegar lagst er með konu þá fremji þeir báðir viðurstyggilegt athæfi og skulu báðir líflátnir. Svipaðan texta er að finna í sömu bók, tveimur köflum fyrr. Einn texta til viðbótar af svipuðum toga er að finna í bréfi Páls postula til Rómverja þar sem reynir að siða fólk til og þá m.a. karla sem hann segir hafa brunnið í losta hver til annars og framið skömm með karlmönnum.

Þá hefur fólk einnig reynt að nýta seinni sköpunarsöguna og fleiri texta t.d. frá Páli postula fordómum sínum til stuðnings.

Hér langar mig að nefna tvennt. Hið fyrra er að Jesús ræðir þessi mál ekkert. Hið síðara hér er ekki verið að fjalla um samkynhneigð því samkynhneigð snýst um ást en ekki kynlíf eingöngu og alls ekki aðeins um kynlíf karla. Ólíklegt að er að hugmyndin um samkynja ást hafi verið útbreidd þegar þessir textar voru ritaðir.

Í lögbókinni í Gamla testamentinu eru þessi orð hluti af annarri langri og frekar ótrúlegri upptalningu á öllu því sem ætti að lífláta fólk fyrir s.s. að bölva föður sínum eða móður. Kristið fólk hefur yfirleitt látið þessar upptalningar sem vind um eyru þjóta enda mun þessi texti vera frá því um 250 árum fyrir Krist ef ekki enn fyrr og tímarnir breyst örlítið síðan þá. Þá bendir frummálið á textanum til þess að hér sé verið að vara við því að karlar leggist með ungum drengjum.

Páll, sem myndi vera talinn þó nokkuð stífur og jafnvel ranglátur á okkar tíma mælihvarða, lifði í ákveðnu samhengi eins og við öll. Hann var manneskja, ekki Guð. Orð hans, eins og orð alls fólks, þarf að lesa í ljósi þess samhengis er þau voru rituð í. Þannig segir hann t.a.m. að konur eigi að þegja á samkomum, hylja höfuð sitt og vera mönnum sínum undirgefnar. Við fylgjum þessu ekki í dag því viðhorf okkar eru önnur. Hið sama á við um orð hans um karla sem brenna í losta til hvers annars en þar mun hann hafa verið að fordæma þessi og fleiri athæfi nágrannaþjóða. Ekki er heldur útilokað að hann hafi þarna verið að fordæma misnotkun á ungum drengjum (gjarnan þrælum) sem var ekki óþekkt meðal forn Grikkja og Rómverja.

Jesús var ekki bókstafstrúarmaður

Þekkt er sú aðferð þeirra er vilja ná einhverju ákveðnu fram með aðstoð Biblíunnar að taka ritningarvers úr samhengi sínu, máli sínu til stuðnings. Þetta stendur jú þarna. Þetta þykir mér ekki góð aðferð og mæli frekar með því að lesa, og reyna að skilja Biblíuna í hverju því samhengi er bækur hennar voru ritaðar. Rit Biblíunnar voru skrifuð á ólíkum tímum og fyrir utan að vera vitnisburður um líf og störf Jesú Krists þá fjallar Biblían um það hvernig það er að vera manneskja í brotnum heimi og um samband mannfólksins við Guð.

Ég tel að við ættum frekar að fylgja boðskapi Jesú Krists, sem sagði okkur að elska hvert annað. Jesús var ekki bókstafstrúarmaður og fylgdi ekki lögmálinu til hlítar enda hneykslaði hann marga. Því síður ættum við að taka hina helgu og fjölbreyttu Biblíu bókstaflega.

Á þriðjudaginn kemur verða hinsegindagar settir. Þeir snúast ekki aðeins um fallega regnboga og skemmtilega gleðigöngu heldur fjalla þeir um mannréttindi hinsegin fólks. Boðskapur Jesú Krists er í fullu samræmi við mannréttindayfirlýsingar og kristið fólk hlýtur alltaf að standa með mannréttindum og berjast gegn hatri og fordómum og því er Þjóðkirkjan í dag öflug bandamanneskja hinseginfólks.

Regnbogafáninn í Grafarvogskirkju fær að standa.

Dýrð sé Guði sem elskar sérhverja manneskju í öllum regnbogans litum.

James Webb sjónaukinn
Ég er nokkuð viss um að þið hafið séð eitthvað af myndunum úr James Webb sjónauka NASA og ESA sem birtust nú í vikunni eða að þið hafið í það minnsta heyrt af þeim. Þetta er öflugasti sjónauki sem búinn hefur verið til enda tók um 20 ár að byggja hann. Myndirnar sem birtust eru teknar úr svo mikilli fjarlægð að þær eru allt að 13 billjón ljósára gamlar. Þær eru svo fagrar og ótrúlegar að það er erfitt að slíta sig frá þeim. Þessar myndir minna okkur ef til vill fyrst og fremst á hversu agnar smá við erum í þessum stóra og  fjölbreytta heimi. Og það er gott að hafa í huga það sem eftir lifir þessa pistils.

Sjómenn á plánetunni jörð
Og fyrir meira en tvö þúsund árum, sem er náttúrulega enginn tími í samhengi alheimsins, gerðist það á plánetunni jörð að nokkrir þaulvanir sjómenn, sem voru að ganga frá netum sínum eftir aflalítinn dag á Genaseretvatni, voru beðnir um að fara aftur út á vatnið, enn lengra út en þeir voru vanir, á enn meira dýpi og kasta netunum á ný. Við getum rétt ímyndað okkur hversu vinsæl þessi beiðni var. Þeir hafa eflaust verið orðnir mjög þreyttir eftir langan vinnudag auk þess sem þeir höfðu hlýtt á Jesú þetta kvöld og lánað honum bát sinn til þess að hann kæmist aðeins lengra frá fólkinu sem var við það að troða hann niður. Og seint um kvöldið, þegar Jesús var búinn að fræða fólkið segir hann Símoni Pétri og hans fólki að fara út og kasta netunum á nýjan stað. Símon er tregur til en hann gerir það þó næstum möglunarlaust. Hann svarar u.þ.b. „víst þú endilega vilt“. Hvers vegna hann hlýðir orðum Jesú vitum við ekki. Ef til vill var hann í þakkarskuld við hann. Kannski var hann svona meðvirkur eða svo er svarið það einfalt að hann treysti einfaldlega Jesú og hugsaði með sér að ekki hefðu þeir fengið neitt á sínum venjubundna stað í langan tíma og því töpuðu þeir ekkert á að prófa eitthvað nýtt. Þ.e. hann var nógu opinn til þess að taka áhættu og prófa eitthvað nýtt þegar gamla aðferðin virkaði ekki.

Og viti fólk, þeir veiða svo mikið að þeir fylla bátana og vel það. Þeir þurfa hjálp við að koma fisknum í land. Þvílíkur var aflinn.

Það sem gerðist þarna var að Jesús bað þá að treysta sér. Hann bað þá að gera eitthvað alveg nýtt og eitthvað sem hljómaði jafnvel hálf galið í eyrum þeirra.

Hvað með þig?
Hefur þetta komið fyrir þig? Hefur einhver (jafnvel þín innri rödd) stungið upp á því að þú gerðir eitthvað óvenjulegt, prófaðir eitthvað nýtt þegar það sem þú ert vön/vanur að gera hefur ekki virkað?  Eða bara þegar þú ert orðin fastur/föst í viðjum vanans.

Það er ekkret grín að fylgja svoleiðis uppástungum eða beiðnum. Það er svo ágætt að gera frekar hlutina eins og við erum vön.

Það er gjarnan þannig að þegar við höfum komist upp á lag með að gera hlutina með ákveðnum hætti eða lifa lífi okkar með ákveðnum hætti þá hættum við að ögra okkur viljum og helst ekki breyta mikið út af vananum. Og það er svo eðlilegt því það getur tekið á að breyta.

Jesús segir við Símon Pétur, „Legg þú á djúpið“. Hann vill að hann fari út á meira dýpi, að hann kafi dýpra eftir því sem sem hann vill. Getur verið að það sé kominn tími til að þú kafir dýpra eftir því sem þú þráir, að þannig fáir þú meira út úr lífinu?

Símon Pétur og hans fólk fengu margfaldan afla við það að fara lengra út, á dýpið. Ef til vill á það sama við um þig…

Guð á dýpinu
Í þessari sögu er svo skýrt að Guð vill að förum á dýptina í lífinu, að við séum ekki alltaf að svamla við yfirborðið þar sem við sjáum til botns. Og þetta á við um allt í lífinu.

Þetta á við um trúna/andlega lífið. Ef við höldum okkur við trúna sem okkur var kennd þegar við vorum börn og leyfum henni ekki að þroskast í takt við okkar eigin þroska þá er nokkuð öruggt að við annað hvort segjum skilið við trúna að lokum eða í mesta lagi leyfum henni að hanga þarna sem nokkurskonar haldreipi ef eitthvað slæmt skyldi gerast og til þess að halda við menningunni sem við erum alin upp í. En það er ekki gefandi trú og það er ekki þroskandi andlegt líf. Ég er hrædd um að þetta hafi að nokkru leyti gerst í okkar góðu Þjóðkirkju, að við höfum eignast trú sem börn, fengið fræðslu í sunnudagaskólanum og svo kannski aðeins meiri fræðslu og upplifum í fermingarfræðslunni en síðan þegar við förum að þroskast enn frekar sem einstaklingar þá hefur samleiðin með kirkjunni og trúnni verið svo miklu minni að trúarþroskinn hefur orðið eftir á kirkjubekknum. Og þá leitum við annað. Ég held að ein af ástæðum þess að æ fleiri telja sig ekki eiga samleið með kristinni kirkju á Íslandi sé að trúin sem við eignuðumst sem börn og mögulega unglingar, hefur ekki fengið færi á að þroskast og því hefur trúin orðið eftir hjá því sem tilheyrði æskunni. Barnatrú getur aldrei verið nóg fyrir fullorðina manneskju. Barnatrú er bara fyrir börn. Andlegt líf fullorðinnar manneskju sem skilur (upp að einhverju marki í það minnsta) að hún er bara örlítið sandkorn í alheiminum, verður að fylgja þeim þroska. Trúin þarf að halda á djúpið til þess að geta gefið okkur ríkt andlegt líf.

Þetta á við um einkalifið. Ef við höldum öllu á yfirborðinu og nærum ekki sambönd okkar við fólk og okkar andlega líf þá verður það að lokum innantómt. Það verður kannski þægilegt upp að einhverju marki, en innantómt. Kannski ættum við að reyna að kynnast fólkinu okkar betur, vinum og fjölskyldu. Gefa okkur tíma til að ræða um eitthvað sem skiptir máli og gera eitthvað með þeim sem við erum ekki vön. Halda út á djúpið með þeim. Kannski verði aflinn þá meiri en venjulega.

Þetta á við um vinnu og skóla en mörgum okkar hættir til að festast í þægilegu fari í vinnu og jafnvel að leggja ekki meira á okkur en við komumst upp með í námi. En flest getum við svo miklu meira en við trúum og til þess að komast að því sem við raunverulega getum þá verðum við að halda á djúpið.

Óttinn við hið óþekkta
Það krefst hugrekkis að halda á djúpið. Það vissi Jesús vel þegar hann bað Símon Pétur að halda þangað og það veit Guð, sem er hinn æðsti kærleikur, nú þegar það hvetur þig og mig til þess að halda þangað. Ótti snýst alltaf um hið óþekkta og þegar förum á dýptina þá vitum við ekki hvað við finnum. Það er óþægilegt en það er líka spennandi að fara nýjar leiðir og halda á ótroðnar slóðir. Það er svo þægilegt að svamla í grunna vatninu þar sem við sjáum niður á botn en í því felst heldur engin áskorun. Áskorunin felst í því að fara á dýpið, þar sem við sjáum ekki til botns.

Trúin og andlega lífið verður fyrst krassandi og gefandi þegar við förum á dýptina og skorum á barnatrúna. Þar eru fjársjóðirnir faldir. En í trúnni sem fer lengra en barnatrúin býr líka efinn og ef til vill er efinn það sem hindrar mörg okkar frá því að halda lengra. En efinn er góður. Efinn er mikilvægur og hann er hluti af trúnni. Og það er allt í lagi að efinn hafi stundum betur því það er hluti af andlegum þroska manneskjunnar, hinu andlega ferðalagi sem lýkur aldrei.

Einkalífið verður líka fyrst gefandi þegar við förum á dýptina. Það er alltaf hætta á að við finnum eitthvað sem við hefðum heldur viljað sleppa við en þegar upp er staðið er þroskinn sem því fylgir alltaf þess virði ef vel er unnið úr.

Það sama á við um vinnu og nám, ef við tökum skrefið og höldum á djúpið, tökumst á við ótta og hindranir þá fyrst komumst við að því sem við erum fær um. Þá fyrst finnum við hina földu fjársjóði í okkur sjálfum.

Hvar þarft þú að halda á djúpið? Hefur þú kjarkinn til þess að taka áskorun Jesú og reyna nýjar aðferðir þar sem hinar gömlu eru ekki að virka nógu vel?

Þegar Símon Pétur áttar sig á að það borgaði sig að halda á ótroðnar slóðir með Jesú og hann sér að lífið hans mun breytast upp frá því segir Jesús við hann að hann þurfi ekki að óttast. Þetta segir Jesús gjarnan við fólk sem stendur frammi fyrir áskorunum og þetta segir Jesús við þig og mig þegar við höldum á djúpið.
Óttast ekki! Þetta verður allt í lagi.

Prédikun flutt í Grafarvogskirkju 17. júlí 2022
Guðspjall: Luk. 5. 1-11

• 

Heimasíða verkefnisins Ein saga – eitt skref var opnuð nú í lok júní. Tilgangur verkefnisins er að hlusta á persónulegar sögur samkynhneigðs fólks sem þjóðkirkjan og fólk innan hennar hefur brotið á í gegnum tíðina. Tilgangurinn er að læra af þessari hryllilegu sögu misréttis og ofbeldis innan kirkjunnar. Verkefnið er unnið að frumkvæði biskups Íslands, Agnesar Sigurðardóttur og í samstarfi við Samtökin 78.

Ég hef hlustað á sögurnar sem birst hafa og mig setur hljóða. Sárin eru djúp og mörg þeirra er ekki hægt að fyrirgefa og á ekkert endilega að fyrirgefa. Það að fermingarfræðsla verði til þess að ýta dreng lengra inn í skápinn og kveikja djúpa dauðahræðslu hjá honum er ekki í lagi á nokkurn hátt. Það að fólk hafi fengið smáblessun en ekki fulla blessun er ekki í lagi á nokkurn hátt. Það að samkynhneigt fólk hafi þurft að sitja á móti klerkum í prestaskyrtum með gullkrossa um hálsinn sem sögðu þeim að allt það sem þau voru og stóðu fyrir væri synd er ekki í lagi.

Ég viðurkenni að ég taldi í alvöruinni að það að meirihluti presta hafi verið hlynntur réttindum samkynhneigðra, þegar kom að einum hjúskaparlögum, væri nóg til þess að sýna að kirkjan stæði í raun með þeim. Eftir að hafa hlustað á sögurnar skil ég að það var ekki nóg. Ef höfuðið er ekki með skiptir engu máli þó einhverjir limir séu það. Það er að segja að ef kirkjan er ekki með sem ein heild, líka biskup, þá er hún ekki með á fullnægjandi hátt.

Þetta hefði aldrei átt að vefjast fyrir kirkjunni. Þetta snýst nefninlega um kærleika og mannréttindi. Allt sem kirkjan gerir á að snúast um kærleika og mannréttindi.

Allra. Ekki bara sumra.

Kirkjan hefur brugðist samkynhneigðu fólki. Kirkjan hefur brugðist konum sem hafa orðið fyrir ofbeldi í skjóli hennar. Ef kirkjan á að eiga erindi í samtímanum þá þarf hún að taka sig taki, iðrast mistaka sinna og breytast. Kirkjan er nefnilega með boðskap Jesú Krists sem sitt erindi og sá boðskapur snýst ekki um hefðir, tungumál sem útilokar og að þola að brotið sé á mannréttindum fólks sem ekki passar inn í normið. Sá boðskapur snýst um ást og að allar manneskjur séu elskaðar eins og þær eru.

Mikið af þessum brotum kirkjunnar og kirkjunnar fólks gegn samkynhneigðu fólki endurspegla tíðaranda samfélagsins á þeim tíma sem þau voru unnin. Það er þó ekki afsökun því kirkjan á ekki aðeins að vera samferða samtímanum og samfélagsbreytingum heldur á hún, á öllum tímum, að vera framsækin, ganga á undan og ryðja brautina þegar kemur að mannréttindum, alveg sama hver á í hlut.

Við lifum á tímum mikilla breytinga og frelsis í íslensku samfélagi. Hjónabönd samkynja para þykja nú sjálfsögð, við tölum um þungunarrof í stað fóstureyðingar og kynrænt sjálfræði hefur verið fest í lög. En á sama tíma sjáum við öldu fordóma og afturhalds allt í kringum okkur og sterk öfl gera allt sem í þeirra valdi stendur til þess að draga úr mannréttindum fólks, sérstaklega hinsegin fólks og kvenna. Þessi réttindi sem við teljum sjálfsögð á Íslandi eru svo brothætt og um þau verður að standa vörð. Þar gegnir kirkjan mikilvægu hlutverki. Hlutverk kirkjunnar nú er að standa vörð um mannréttindi alls hinsegin fólks, kvenna, flóttafólks, barna, fólks með fötlun, eldra fólks, já allra sem þurfa á stuðningi að halda. Þetta gerir kirkjan með því að vera framsækin í mannréttindamálum, bæði í orðum og gjörðum, og stíga sterk fram þegar brotið er á fólki. Þetta gerir kirkjan með því að tala tungumál allra kynja og bjóða allar manneskjur velkomnar í litríkar kirkjur þar sem hátt er til lofts og engir þröskuldar og helgihaldið er aðgengilegt öllu fólki. Þetta gerir kirkjan með því að láta í sér heyra en ekki þegja þegar kemur að mannréttindum og kærleika og með því að hafa hugrekki til þess að hlusta á þessar sögur og taka þær til sín.

Ég hvet þig til að hlusta á sögurnar sem birtar hafa verið á síðunni www.einsagaeittskref.is.

Von í vonlausum aðstæðum
Hefur þú einhvern tíma verið í þeim aðstæðum að þú hafir haldið í von þrátt fyrir að þú hafir gert þér grein fyrir því að aðstæður væru í raun vonlausar? Ég hef verið í þeim aðstæðum og þegar ég skil að ég get ekkert gert sjálf til þess að breyta þeim þá hef ég snúið mér til Guðs í von að um kraftaverk.

Ég held að flest okkar sem erum komin með nokkra reynslu af lífinu höfum einhvern tíma fundið okkur í þeirri stöðu að vonast eftir einhverju þrátt fyrir að við vitum að það er nánast eða alveg útilokað að það muni gerast.

Mér dettur strax í hug maðurinn sem var komin með krabbamein um allan líkamann og vissi að hver dagur var dýrmætur bónus en bað þó Guð á hverjum degi um kraftaverk. Um að vakna einn daginn og krabbameinið væri horfið eða að það hefði í það minnsta minnkað mikið.

Mér dettur í hug foreldrar konunnar sem hefur verið í neyslu alveg frá unglingsárunum og er nú komið yfir fertugt. Þau vita að allar líkur eru á því að barnið þeirra deyji á undan þeim, úr sjúkdómi tengdum neyslunni eða afleiðingum hættulegs félagsskapar og aðstæðna. Þau biðja Guð á hverjum degi um að einn daginn virki meðferðin og að líf hennar breytist.

Mér dettur í hug konan sem veit að mamma hennar er í sjálfsvígshættu og að hver dagur er mögulega hennar síðasti. Hún hefur gert allt sem í hennar valdi stendur til þess að koma móður sinni til hjálpar en hún er þrátt fyrir allt barnið hennar og hún á erfitt með að ráða við sjúkdóminn sem er lífslönguninni sterkari. Hún biður alla daga um kraftaverk. Hún biður Guð að taka óttann frá henni og að móðir hennar fái lyf sem virka.

Kraftaverk eiga sér stað. Maðurinn sem er við það deyja úr krabbameini getur upplifað kraftaverk og sigrað meinið. En það getur farið á hinn veginn hjá öðrum manni eða konu. Foreldrarnir sem óttast líf barnsins síns geta vaknað upp einn daginn við að barnið er farið í meðferð, snýr lífinu við og allt verður eins og þau óskuðu sér en það getur líka farið á hinn veginn. Og það sama á við um konuna sem óttast líf móður sinnar. Sá dagur kemur ef til vill að lokum að móðirin fær lyf sem virka eða meðferð sem gefur henni lífskraft en það getur líka farið á hinn veginn.

Það sem allar þessar manneskjur eiga sameiginlegt er að engin þeirra gefur upp vonina fyrr en í fulla hnefana. Þær vona jafnvel þegar enginn von er eftir.

Ótrúlegt langlundargeð eða brjáluð ást
Í guðspjalli dagsins er sagt frá víngarðseiganada sem ræktar víngarð sinn en ræður síðan vínyrkja til að halda áfram með verkið. Þegar uppskeran er tilbúin sendir hann þjóna sína til þess að sækja uppskeruna. Vínyrkjarnir bregðast illa við og misþyrma og drepa þjónana. Víngarðseigandinn gefst þó ekki upp og sendir fleiri þjóna á staðinn en vínyrkjarnir ráðast einnig á þá og drepa. Þá sendir eigandinn son sinn og af einhverri ástæðu vonast hann til þess að vínyrkjarnir beri meiri virðingu fyrir syninum en þjónunum. En það er ekki svo og þeir drepa soninn og virðast vona að þar með hverfi vandamálið, að víngarðseigandinn deyji að lokum og að þeir muni þá erfa víngarðinn.

Þessi saga er svo ótrúleg af svo mörgum ástæðum. Þetta er saga af fólki sem allt hagar sér nokkuð sérkennilega, hvert á sinn hátt. Langlundargeð víngarðseigandans er ótrúlegt. Hver sendir þjóna sína aftur þangað sem fyrri þjónarnir voru drepnir og þeim misþyrmt? Já, og síðan son sinn að lokum, í aðstæður þar sem ljóst er að einungis dauðinn bíður hans? Og hversu vitlaust er það af vínyrkjunum að halda að þeir muni komast upp með að drepa bæði þjóna og son eigandans og erfa svo bara garðinn að lokum.

Það má vel halda því fram að flestar persónur þessarar sögu séu rauveruleikafirrtar á einhvern hátt, já, eða að þær búi yfir von um að allt fari vel að lokum þrátt fyrir líkurnar séu litlar sem engar.

Líklegt er að þessi texti eigi uppruna sinn í þeirri pólitík og valdabaráttu sem átti sér stað í kringum Jesú frá Nasaret. Að hér sé Jesús sé að sýna andstæðingum sínum, fariseunum, hvernig þeir, eða mannkynið allt, hafi farið með sendiboða Guðs og hvernig þeir muni að lokum drepa son Guðs. Og hann lýkur sögunni á að spyrja hlustendur sína hvað þeir haldi að verði um vínyrkjana að lokum. Og þeir svara að eigandinn muni vægðarlaust tortíma vínyrkjunum og ráða aðra sem eru traustsins verðir.

Brjáluð ást
Ef víngarðseigandinn er Guð er það þá ekki frekar heimskulegt að senda alltaf nýja þjóna og að lokum son sinn þegar ljóst er að þessir vínyrkjar muni aldrei sjá að sér? Eða er þetta kannski dæmi um þessa óbilandi von sem við búum yfir þegar við elskum nógu heitt.

Von manneskju sem er við dauðans dyr en vill lifa.
Von manneskju sem veit að barnið hennar mun að öllum líkindum deyja vegna neyslu en vill að barnið eignist líf.
Von manneskju sem veit að móðir hennar mun að öllum líkindum svifta sig lífi einhvern daginn en heldur þó í vonina um að hún komist úr lífshættu einn daginn.
Von Guðs um að við munum læra að meta Guð og allt það góða og fallega sem Guð vill að við eignumst með lífi í trú.

Von víngarðseigandans getur virst óskynsamleg og jafnvel hálf heimskuleg en við getum öll fundið okkur í þeim aðstæðum þar sem vonin verður allri skynsemi og visku yfirsterkari. Og í þeim aðstæðum getur vonin sigrað. Kraftaverk gerast nefnilega.

Ef við, breiskar manneskjurnar, getum fundið okkur í þeim aðstæðum að ástin og vonin verði öllu yfirsterkara hversu mun líklegra er það þá ekki að Guð gefi okkur fleiri tækifæri, fleiri sénsa? Að Guð gefi okkur alla möguleika á því að bæta okkur og verða betri manneskjur?

Jesús spyr í lok sögunnar hvað þeir haldi að verði um vínyrkjana sem drápu þjónana og soninn. Fólkið svarar að eigandinn muni tortíma þeim og ráða nýja í þeirra stað. Og takið eftir, þetta eru ekki orð Jesú heldur fólkisns. Ég er nefnilega ekki viss um að þetta svar sé rétt. Guð er eins og foreldrið sem vonar, eins og barnið sem vonar og eins og sjúklingurinn sem vonar. Guð gefur okkur nýtt tækifæri jafnvel þegar við höfum brotið allar brýr að baki okkar. Guð veit að í okkur öllum býr eitthvað gott og er tilbúið að bíða eftir því að við finnum það í okkur, bætum okkur og fylgjum Guði. Guð gefur okkur einn séns enn!

Dýrð sé Guði sem er trú von og kærleikur.

Mikilvæg saga
Það er aðeins ein kraftaverkasaga sem kemur fyrir í öllum fjórum guðspjöllum Nýja testamentisins. Og ekki nóg með það heldur kemur hún sex sinnum fyrir sem þýðir að hún birtist tvisvar sinnum í tveimur guðspjallana. Saga dagsins um brauð undrið, þegar Jesús mettaði mikinn fjölda fólks með litlu, fangaði höfunda guðspjallana svo mjög að þeir vildu allir hafa hana með og það oftar en einu sinni. Við eigum, af einhverjum ástæðum, ekki að missa af þessari sögu.

Hvers vegna ætli þessi saga sé svona mikilvæg? Við getum endalaust rökrætt um það hversu mikið af fólki þetta raunverulega var sem Jesús mettaði. Voru þessi 4000 eða 5000 eingöngu karlar eða eru konur og börn inni í þessari tölu o.s.frv. Við getum velt því fyrir okkur hvort þetta hafi verið raunverulegt kraftaverk eða hvort þetta hafi kallað fram örlæti í fólkinu sem var þarna samankomið. Við getum velt því fyrir okkur hvort þessi viðburður hafi raunverulega átt sér stað og hvort atburðarásin hafi þá verið nákvæmlega með þessum hætti.

Hvað með að skoða þriðja möguleikann, aðra vídd sem hvorki er mælikvarði á sagnfræði eða kraftaverk? Getur verið  að það sé eitthvað annað sem skipti meira máli í þessari sögu en kraftaverk eða staðreyndir? Er mögulegt að Guð eigi við okkur svo áríðandi erindi með þessari sögu að við verðum að fá að heyra hana oft? Þekkja hana vel?

Flugfreyjan
Til er saga frá rithöfundinum og kvekaranum Parker Palmer sem tengist sögu dagsins. Þessi atburður átti sér stað fyrir tíma hertra reglna á flugvöllum og gegnumlýsingar á farangri. Eða þegar enn mátti fara með hvað sem var í handfarangri í flugvél.

Palmer var staddur í flugvél á leið frá Chicago til Denver. Farþegarnir voru allir komnir út í vél. Búið var að loka og vélin að nálgast flugbrautina þegar flugvélin stöðvast og slökkt er á hreyflunum. Stuttu síðar heyrist rödd flugstjórans í hátalarakerfinu og hann segir að hann sé því miður ekki með góðar fréttir, að það sé stormur í Denver og búið að loka flugvellinum þar. Þau þurfa því að bíða um borð í vélinni í nokkra klukkutíma á meðan að stormurinn gengur yfir. Það sem verra er, er að enginn matur er um borð í vélinni. Við getum rétt ímyndað okkur viðbrögð farþegana. Margir stundu yfir þessu og sumir urðu reiðir. En þá stendur ein flugfreyjan upp og tekur hljóðnemann. „Okkur þykir þetta virkilega leitt“ segir hún. „Við gerðum ekki ráð fyrir þessu og við getum því miður ekkert gert í þessu núna. Við vitum að þetta er afar erfitt fyrir mörg ykkar. Þið eruð svöng og einhver ykkar höfðu gert ráð fyrir góðum hádegisverði á áfangastað. Og einhver ykkar þurfa jafnvel á mat að halda fljótlega, heilsu ykkar vegna. Svo ég er með hugmynd. Við erum hér með nokkrar tómar brauðkörfur sem við látum nú ganga um vélina og þið setjið öll eitthvað í körfuna. Mörg ykkar eru með eitthvað svolítið nasl með ykkur, kex, súkkulaði, snakk, brjóstsykur eða tyggjó t.d. Ef þið eruð ekki með neitt ætilegt getið þið bara látið nafnspjaldið ykkar, bókamerki, límmiða eða bara hvað sem ykkur dettur í hug í körfuna. Ég vona að öll setjið þið eitthvað í körfurnar. Síðan munum við láta körfurnar ganga aftur og þá takið þið úr þeim það sem þið þurfið.“

Það sem gerðist næst var alveg magnað. Til að byrja með hætti fólk að kvarta. Þá fór fólk að róta í vösum og töskum. Einhver fóru og náðu í töskur í farangurhólfin og tóku fram sælgæti, pylsur, skinku, ost, gosdrykki, vínflösku svo eitthvað sé nefnt. Það sem gerðist einnig var að þarna var fólk farið að spjalla saman og hlæja. Flugfreyjan hafði með þessu breytt áhyggjufullum, kvíðnum hópi sem einblíndi eingöngu á sínar eigin þarfir og skort, í vinalegt samfélag fólks sem hjálpaðist að og sá að það átti í raun meira en nóg af öllu.

Þegar vélin síðan lenti í Denver og farþegarnir gengu út sagði Palmer við flugfreyjuna: „þú veist það kannski en að það er saga í Biblíunni um það sem þú gerðir“. „Já, ég þekki söguna“ sagði hún. „Það er þess vegna sem ég gerði þetta“.

Skortur
Hversu oft hefur þú ekki sagt, „ég á bara ekkert að bjóða upp á.“ „Ég á ekkert að vera í.“ „Ég hef bara ekkert að gefa“. „Ég kann ekki, ég get ekki, ég er ekki nóg…“

Ég hef í það minnsta bæði sagt þetta og hugsað. Ég fyllist oft minnimáttarkennd þegar ég hvað fólkið í kringum mig hefur mikið að gefa, hvað það er klárt og duglegt og hæfileikaríkt. Og ég fer að velta mér upp úr öllu því sem mig skortir.

En þegar við hugsum eftir þessum brautum einblínum við á skortinn og fátæktina í okkur sjálfum og sjáum ekki allt það sem við þó eigum og getum og höfum upp á að bjóða.

Allt sem í okkur býr
Flest eyðum við miklum tíma í að hugsa um allt sem okkur skortir og okkur skortir öllum svo sannarlega eitthvað. En hvernig væri það ef við, í stað þess að einblína á það sem við höfum ekki, getum ekki og kunnum ekki, leitum að því sem við þó höfum, getum og kunnum og það sem við erum. Við eigum nefnilega alltaf meira en við höldum. Við getum svo miklu meira en við þorum að vona og við kunnum meira en við trúum.

Það er nefnilega svo að allt stórkostlegt sem Guð gerir, allt það meriklegasta sem sagt er frá í Biblíunni verður til úr litlu, úr skorti, úr veikleika. Ekki úr allsnægtum og styrkleika. Eins og guðfræðingurinn Nadia Bolz Weber sagði: „Jesús sagði aldrei að guðsríki væri eins og eitt af 500 arðbærustu fyrirtækjum veraldar með hamingjusömustu hlutabréfaeigendunum innanborðs“. Nei, guðsríki er líkt við minnsta sáðkorni á jörðu. Því er gott að þekkja það sem okkur skortir, að þekkja veikleikana okkar, ef við látum okkur ekki nægja að einblína á þá. Ef við getum horft lengra og búið til eitthvað ríkulegt úr skortinum.

Þriðja víddin í þessari sögu er ef til vill sú að Guð hefur áhuga á veikleikum okkar, á því sem við upplifum okkur skorta vegna þess að Guð vill hjálpa okkur að vaxa upp úr því og finna styrkinn okkar. En ef til vill þarf eina flugfreyju eða einn Jesú frá Nasaret til þess að hjálpa okkur að koma auga á að okkur skortir svo miklu minna en við höldum og það býr svo miklu meira í okkur en við þorum að trúa. Og þetta finnum við þegar við deilum skortinum okkar með öðru fólki og hjálpumst svo að við að safna styrkleikunum okkar saman í brauðkörfur og deilum þeim með hvert öðru.

Bjálki og flísar
Jesús hafði einstaka hæfileika til að gera boðskap sinn skiljanlegan með snjöllum líkingum. Þær eru gjarnan einfaldar og snjallar en oft er líka mikill húmor í þeim. T.d. þessi með að koma kameldýri í gegnum nálarauga, að rétta fram hinn vangann og svo líking dagsins um bjálkann og flísina.

Sjáum þetta fyrir okkur. Ég geng um með bjálka, stóra spýtu eða staur út úr auganu á mér og á sama tíma er ég að bisast við að tína flísar úr augum fólksins í kringum mig.
Hvað gerist?

Jú ég hlýt að reka bjálkann utan í fólkið og svo er stór hætta á að ég roti fólk þegar ég sný mér. Á sama tíma ætla ég að ná litlum flísum úr öðrum!

Dómar
Þessi sunnudagur fjallar um dóma. Allir textar dagsins fjalla um réttláta dóma, um auðmjúka dóma og um umburðarlyndi gagnvart fólki.

Í lexíu Gamla testamentisins segir Guð við Sakaría:
„Fellið réttláta dóma
og sýnið hver öðrum miskunnsemi og samúð.
Níðist hvorki á ekkjum, munaðarleysingjum,
aðkomumönnum né fátæklingum
og hyggið ekki á ill ráð
hver gegn öðrum í hjarta yðar.“ (Sak 7:8-10)

Í pistli dagsins í Rómverjabréfinu brýnir Páll postuli, fyrir söfnuði sínum umburðarlyndi gagnvart þeim sem sem eiga aðra trú og búa við ólíka menningu og siði. Já og í guðspjallinu minnir Jesús okkur á að dæma ekki annað fólk harðar eða með öðrum hætti en við getum sjálf hugsað okkur að vera dæmd. Og svo hnykkir hann út með líkingunni um bjálkann og flísina og biður okkur um að vera ekki hræsnarar.

Bersyndugt fólk og slaufun
Þetta eru býsna ákveðin skilaboð á sumardegi í júní en eins og svo oft er Biblían með puttann á púlsinum vegna þess að umfjöllunarefnin eru sístæð. Dómharka er ekkert nýtt fyrirbæri. Slaufunarmenning (cancel culture) er ekki nýtt fyrirbæri þó búið sé að finna nýtt hugtak yfir það.

Við höfum alltaf reynt að útiloka ákveðna hópa, ákveðið fólk, og oft tekist það býsna vel. Ég held að í flestum samfélögum og á öllum tímum séu einhver álitin bersyndug. Bersyndugar konur voru grýttar til dauða, á tímum Jesú frá Nasaret því þær hegðuðu sér ósæmilega samkvæmt einhverju fyrirfram ákveðnu viðmiði en karlar sem stunduðu sambærilegt líferni voru ekki grýttir. Nornir og galdrakarlar voru brennd langt fram eftir öldum því þau þóttu ósæmileg og jafnvel hættuleg. Konur sem fóru í hið svo kallaða „ástand“ á hernámsárunum voru sannarlega álitnar bersyndugar og þeim komið fyrir á sérstökum heimilum og brennimerktar í augum almennings. Fólk sem tjáð hefur skoðanir sem ekki samræmast því sem er viðurkennt hefur oftar en ekki verið útilokað og jafnvel fangelsað og tekið af lífi í ákveðnum samfélögum og svona mætti lengi telja.

Í dag þegar þetta fyrirbæri hefur færst yfir á samfélagsmiðla er það farið að vekja athygli okkar á annan hátt. Ef til vill er það vegna þess að miðlarnir eru öflugir og hlutirnir því fljótir að gerast og þróunin hröð. Slaufunarmenningin hefur í það minnsta fengið mikla umfjöllun undanfarið í fjölmiðlum og oft á tíðum fjallað um þetta sem nýtt fyrirbæri þó því sé fjarri lagi. Ef til vill er ástæðan fyrir þessari miklu athygli og áhuga á fyrirbærinu þessa dagana sú að þetta hefur að miklu leyti beinst gegn þekktum listamönnum, fremst körlum sem hafa brotið á konum.

Dómstólar götunnar
Gatan hefur alltaf átt sinn dómstól eða öllu heldur dómstóla. Og við vitum sjaldan fyrirfram hvaða hópur verðu talinn hinn bersyndugi næst. Það er þó munur á því að verða fyrir slaufun fyrir að hafa brotið á annarri mannesku, beitt ofbeldi en að verða fyrir þessu fyrir það eitt að tilheyra t.d. ákveðnum minnihlutahópi eða fyrir að tjá óvinsælar skoðanir. Það sem hefur gerst með annarri bylgju #metoo er að nú beinist útilokunin eða slaufunin að gerendum en ekki þolendum eins og algengara hefur verið í gegnum tíðina. Þessi slaufun ber auk þess með sér að fólk sé í auknum mæli farið að taka mark á þolendum kynferðisbrota.

Ég nokkuð viss um að ástæðan fyrir því að þessi aðferð er svo áhrifarík gagnvart körlum sem beita konur ofbeldi snýst um vantraust á dómstólunum sem hafa það hlutverk að dæma í þessum málum. Hún er skiljanleg og oft á tíðum upplifir fólk hana sem eina úrræðið.

Eiga afturkvæmt
Ég er þó sannfærð um að þau sem verða fyrir slaufunaraðferðinni á samfélagsmiðlum í dag (vegna ásakana um kynferðisbrot) eigi flest eða öll afturkvæmt ef þau aðeins gangast við því sem þau hafa gert á hlut annarra og tjá það með heiðarlegum og einlægum hætti. Ef þau sýna sanna iðrun og yfirbót. Það er alls ekki víst að þau fái fyrirgefningu allra, enda er það oft á tíðum til of mikils ætlast, en þau eiga afturkvæmt í samfélg sem yfirleitt er tilbúið til að fyrirgefa þeim sem iðrast. Hér þýðir þó ekkert að koma með hálfgildings útskýringar eða afsakanir því fólk þekkir muninn á sannri iðrun og falskri. Þetta kemur aldrei í staðinn fyrir dóm þar til bærra dómstóla þegar brot hefur átt sér stað en getur þó haft töluverð áhrif á æru fólks og stöðu.

Bjálki og flísar
Áður en við tökum þátt í því að slaufa fólki er gott að skoða bálkann í augum okkar sjálfra. Ef ég er farin að taka eftir flísunum í augum fólksins í kringum mig er besta ráðið að ráðast að bjálkanum sem stendur út úr höfðinu á sjálfri mér, áður en ég fer að tína flísarnar. Mér er ómögulegt að ná flís úr augum annarra ef ég læt bjálkann vera því ég mun bara skaða annað fólk á leiðinni og jafnvel sjálfa mig líka.

Og hver veit nema ég sjái skýrar þegar bjálkinn er horfinn.

Á þessum sunnudegi dómsins erum við hvött till þess að dæma ekki eða að öðrum kosti að fella réttláta dóma. Það gerum við best ef við förum að ráði Jesú og könnum stöðuna á bjálkanum í okkar eigin auga áður en við dæmum annað fólk.

Dýrð sé Guði sem ævinlega dæmir réttlátlega, Guði sem dæmir af ást.

Að reka út illa anda
Hefur þú rekið út illa anda? Heldurðu að það sé ekki magnað að geta það?

Prestar eru reyndar stundum kallaðir á heimili til þess að blessa það (og jafnvel reka út eitthvað illt) þegar fólk upplifir eitthvað óþægilegt á heimilinu sínu. Oftast nær felst það í því að presturinn gengur um heimilið, signir yfir glugga og hurðir, blessar heimilið og íbúa þess og biður fyrir þeim.

Í guðspjalli dagsins er sagt frá því hvernig 70 manns, sem Jesús hafði sent á undan sér til þess að boða Guðs ríki, komu til baka uppnumin yfir kraftinum sem bjó í þeim. Þau gátu jafnvel rekið út illa anda!

Flest erum við ekki mikið í því, að reka út illa anda, ekki svona dags daglega í það minnsta.

Eða hvað?

Fastan
Í dag er fyrsti sunnudagur í föstu en fastan hefst á öskudaginn ár hvert. Fastan stendur rúmlega í fimm vikur frá öskudegi til páskadags. Þessi tími er hugsaður til íhugunar og iðrunar og yfirbótar. Þetta er tíminn sem leið frá því Jesús mun hafa haldið til Jerúsalem á vit örlaga sinna og fram að því er hann var handtekinn og krossfestur. Á páskadag hefst síðan tímabil upprisunnar, gleðidagarnir. Á föstunni er gott að gefa okkur tíma til þess að íhuga lífið okkar, hvað það er sem skiptir máli, samband okkar við Guð, annað fólk og okkur sjálf. Á föstunni er vel viðeigandi að gefa okkur rými til þess að skoða hvernig við getum bætt okkur og vaxið sem manneskjur og í trúnni. Góð leið er að nýta föstuna til þess að horfa inn á við, iðka bæn og jafnvel íhugun.

Löng hefð er fyrir því að fasta með því að sleppa einhverju eða neita okkur um eitthvað til þess að eignast eitthvað annað. Að sleppa einhverju sem við erum vön að gera vegna þess að það er vont fyrir okkur eða tekur frá okkur dýrmætan tíma sem við getum nýtt til annars sem skiptir meira máli. Þannig búum við til rými fyrir meiri gæði í lífi okkar. Gjarnan hefur fólk fastað á mat en það er allt eins hægt að fasta á eitthvað annað.

Hættan við föstuna er að við hættum eða sleppum einhverju aðeins til þess að refsa okkur eða til þesss að kanna hversu mikið við þolum, hversu staðföst við erum eða hversu mikið við getum þjáðst. En þá er fastan farin að snúast um eitthvað annað. Ef við föstum á eitthvað, sleppum einhverju sem við erum vön og okkur þykir ef til vill gott, þá hlýtur það að vera til þess að gefa öðru, sem er betra fyrir okkur, rými eða vegna þess að þessar venjur okkar eru niðurbrjótandi fyrir okkur eða náunga okkar á einhvern hátt.

Í dag er hugtakið fasta sannarlega ekki framandi fyrir mörg okkar. Mikið af fólki fastar á mat t.d. 12 til 16 tíma á dag og borðar svo í 8 til 12 tíma. Sum fasta tvo daga í viku og önnur nokkra daga á mánuði eða ári. Sjálfsagt liggja ólíkar hvatir að baki þessara fastna en grunnhugmyndin hlýtur þó alltaf að bæta líðan og heilsu, líkamlega og andlega.

Hvernig ætlar þú að nota föstuna? Þó nokkuð er um að fólk fasti á samfélagsmiðla til þess að búa til tíma fyrir eitthvað annað. Sum sleppa því að borða eitthvað sem það veit að er ekki gott fyrir það til þess að bæta heilsuna. Og enn önnur nýta föstuna til þess að íhuga og bæta samband sitt við Guð með því að iðka trúna reglulega og betur.

Tillögur að föstu
Ætlar þú að fasta á eitthvað?

Vilt þú að nota tímann til þess að íhuga líf þitt og samband þitt við Guð, náungann og sjálfa/n þig?

Ég er með tillögu að föstu.

Hvað segir þú um að fasta á öll meiðandi samskipti þín við sjálfa/n þig? Að losa þig við:

• Óttann við að mistakast,
• að gera öllum til geðs,
• öfund,
• sjálfselsku,
• óþolinmæði
• þrönga Guðsmynd,
• samanburð við annað fólk,
• græðgi.

Hvað segir þú um að nýta þessa föstu til þess að fasta frá því að efast stöðugt um sjálfa/m þig, að dæma þig of hart og að vera stöðugt að skamma sjálfa/n þig og refsa þrátt fyrir að þú sért alltaf að gera þitt besta?

Það er nefnilega svo að mörg okkar eru okkur sjálfum verst. Við dæmum okkur sjálf mun harðar en annað fólk og refsum okkur stöðugt fyrir að vera ekki fullkominn. Ef til vill er kominn tími til að fasta frá því og þannig gefa okkur rými til þess að láta okkur þykja vænna um okkur sjálf og sýna sjálfum okkur meiri góðvild.

Óæskilegir andar
Getur verið að þeir „ illu andar“ sem þú þarft að reka burt séu vondar og meiðandi hugsanir um sjálfa/n þig?

Það að reka út illa anda þarf ekki að snúast um eitthvað yfirnáttúrulegt. Það getur falist í að breyta hugsunarhætti okkar sem er neikvæður og niðurdrepandi fyrir anda okkar. Það getur snúist um að breyta venjum sem eru ekki góðar fyrir okkur, hætta einhverju til þess að búa til rými fyrir annað eða hætta að vera vond við okkur sjálf og láta okkur þykja vænt um okkur eins og um annað fólk. Að gefa okkur sjálfum annað tækifæri.

Þegar þessi 70 koma til baka eru þau svo ánægð með kraftinn sem í þeim býr sem jafnvel illir andar hafa hlýtt. Og þegar Jesús sér það gleðst hann með þeim en segir við þau að í stað þess að gleðjast aðeins yfir því að vera fær um að reka út hið illa og yfir mættinum sem í þeim býr ættu þau að gleðjast yfir því hvaðan krafturinn kemur, að krafturinn kemur frá Guði sem ritar nöfn okkar á himnum. Best er að gleðjast yfir því að vera í liði kærleikarns, liði Guðs.

Það sama á við um okkur, þig og mig. Við erum hluti af þessum 70 sem Jesús sendi út til þess að boða Guðs ríki og krafturinn sem bjó í þeim býr einnig í okkur. Við erum fær um að reka út illa anda, illu andana sem við þurfum að losa okkur við úr lífi okkar til þess að búa til pláss fyrir eitthvað annað og betra. Við getum rekið út vondar og meiðandi hugsanir í garð okkar sjálfra og náungans vegna þess að við erum ekki ein. Við erum hluti af þessum 70 og kraftur Guðs býr í okkur ef við leyfum okkur að finna hann.

Allt megnum við fyrir kraft Guðs.

Dýrð sé Guði sem gefur okkur máttinn til þess að bæta líf okkar sjálfra og náunga okkar og ritar nöfn okkar á himnum. Amen.

Loksins
Gleðilegt ár!
Loksins kom 2021. Ég held að nýtt ár hafi varla nokkurn tíma verið jafn kærkomið og nú.. Ég held að flest séum við fegin að sjá árið 2020 hverfa í móðu minninga. Í fyrstu bylgju kórónaveirunnar í mars, var fólk þegar farið að tala um að kveðja þetta ár sem fyrst því þetta væri svo vont ár og ekki bætti úr slys, vond veður og náttúruhamfarir sem höfðu verið áberandi mánuðina á undan. Þetta var á þeim tíma þegar við voru að bíða af okkur þessa óværu og gerðum ráð fyrir að lífið kæmist fljótt í samt lag á ný, jafnvel þegar í maí eða júní. Þetta var á þeim tíma þegar við frestuðum öllu því þetta var alveg að fara að ganga yfir. Við þurftum aðeins að halda út í svolitla stund til viðbótar og svo yrði allt gott á ný.

En sú varð ekki raunin. Með haustinu skyldum við smám saman að veiran væri ekki að fara og að við yrðum að bíða eftir bóluefni og því gætum við ekki frestað lífinu lengur. Þá urðum við að temja okkur langlundargeð, læra að lifa með þessu og gera það besta úr þessu öðruvísi lífi á meðan við biðum þetta af okkur. Og við fórum að ferma og skíra börnin. Fólk gekk í hjónaband en allt var þetta með öðru sniði en áður. Við lærðum að halda fjarlægð, nota grímur og daglegt líf okkar færðist að stórum hluta yfir á netið.

Blessuð manneskja ársins
Í upphafi þessa árs, sem við höfum beðið með eftirvæntingu eru skilaboð ritningarinnar að þú ert blessuð manneskja. Með blessunarorðunum sem Guð færði Móse, að hann blessaði fólkið með, er okkur fylgt inn í nýtt ár: „Drottinn blessi þig og varðveiti þig…“

Já, þú ert blessuð manneskja og ekki nóg með það heldur ert þú manneskja ársins.

Þú ert ekki manneskja ársins vegna þess að allir landsmenn hafa séð þig í sjónvarpinu eða vegna þess að þú útvegaðir okkur bóluefni eða skoraðir flest mörk á vellinum. Nei, þú ert manneskja ársins vegna þess að þú tókst á við þetta erfiða ár sem nú er liðið og þú stóðst þig vel. Sjálfsagt klikkaðir þú einhvern tíma á sóttvörnunum og gleymdir að halda bilið. Ef til vill gleymdirðu þér og knúsaðir frænku þína þegar það var orðið bannað eða kíktir á lífið í bænum í desember þegar gáfulegra hefði verið að halda þig heima. En þú stóðst þig líka vel. Öll hin skiptin. Þegar þú settir upp grímu, slepptir því að hitta fólkið þitt, hættir að að hitta vinnufélagana annars staðar en á Zoom eða Teams. Þú stóðst þig vel þegar þú skipulagðir starfið á vinnustaðnum þínum með það í huga að finna jafnvægi á milli þess félagslega og sóttvarna. Þú stóðst þig vel þegar þú varst með okkur öllum í að gæta þess að veiran dreifðist ekki enn meira en raun varð.

Reglusamfélagið
Þegar við búum í svo miklu reglusamfélagi, sem við höfum gert undanfarið, er hætta á því að við förum eingöngu að einblína á það þegar reglur eru brotnar. Við fylgjumst með náunganum og tilkynnum hann ef hann stendur sig ekki því okkur finnst að reglurnar eigi að gilda um okkur öll en ekki aðeins sum okkar. Það er gott að við hjálpumst að við að fylgja reglunum á meðan við erum að gæta þess að fleiri veikist ekki en ég held að það sé líka hollt fyrir okkur, sem manneskjur og samfélag, að muna eftir því að hrósa því sem vel er gert. Við höfum verið nokkuð dugleg að hrósa þeim sem standa í framlínunni (þó einnig sé oft stutt í gagnrýnina þegar þau standa sig ekki, sérstaklega núna undanfarið þegar við erum öll orðin svo þreytt). En við megum líka hrósa hvert öðru. Hrósa hverri einustu manneskju sem verslar í matinn með grímu, heldur jól í fámenni og hefur verið að vanda sig með náungakærleikann að leiðarljósi.

Álfheiður, 18 ára stúlka sem smitaðist af Covid-19 rétt fyrir jólin en gott dæmi um manneskju ársins en það var viðtal við hana í fréttum á Þorláksmessu. Þessi unga kona sá fram á að sitja ein á hótelherbergi yfir jólin og áramótin en það sem henni var efst í huga var að hún myndi ekki smita aðra. Ég efast ekki um að þetta verður henni og öðrum sem nú eru og hafa verið í sóttkví eða einangrun yfir jól og áramót, erfitt þrátt fyrir að hún hafi borið sig vel. En hún og öll þau sem ekki hafa fengið að vera heima hjá sér á þessum tíma eru í bænum okkar.

Manneskja ársins
Þú ert manneskja ársins. Þú hefur lært svo margt á árinu sem nú er liðið. Þú kannt kannski að taka þátt í fundum á Teams og rétta rafrænt upp hönd. Þú ert ef til vill komin með reynslu af því að taka þátt í matarboðum eða saumaklúbbum í gegnum tölvuna og þú veist að þú færð færri pestir ef þú heldur fjarlægð, gætir að handþvotti og knúsar ekki öll þau sem þú mætir.  Já og ef til vill hefur þú lært að vera sjálfri þér nóg/nógur. Þetta er allt mikilvæg reynsla og lærdómur og við þurftum á þessu að halda til þess að komast í gegnum þetta ár. Og margt af því sem við lærðum hefur bætt líf okkar og því við munu við nýta okkur það áfram.. En ég er nokkuð viss að við verðum fegin þegar við megum koma í matarboð í eigin persónu, faðmast, þó við fáum oftar kvef, og hitta vinnufélagana á ný.

Nú eru að hefjast nýjir tímar. Ár vonar er runnið upp.

Við þurfum þó að sýna þolinmæli áfram og muna eftir jafnvæginu, sköpunarkraftinum og kærleikanum sem við höfum lært að sýna og nýta síðastiðið ár. Það mun taka einhvern tíma að bólusetja okkur öll.

Þú ert manneskja ársins því þú gerðir það sem í þínu valdi stóð til þess að við kæmumst eins ólöskuð og hægt var inn í árið 2021. Þú ert blessuð manneskja því þú ert hluti af heilagri sköpun sem Guð elskar og blessar í upphafi nýs árs og alla daga.

Dýrð sé Guði sem er kærleikur, sem elskar þig og blessar. Amen.

Prédikun flutt á nýársdag 2021 í Grafarvogskirkju