gudrun

Prédikun flutt á fullveldisdegi og fyrsta sunnudag í aðventu í útvarpsmessu í Hallgrímskirkju 1. desember 2024.

Góð spennusaga
Það er mikil list að skrifa góða spennusögu og sumir höfundar fara þá leið að byrja söguna á því að gefa okkur innsýn í endinn eða í það minnsta upphafið að endinum. Það má segja að aðventan sé byggð upp á svipaðan hátt í kirkjunni því að í dag, fyrsta sunnudag í aðventu, er við hefjumst handa við að undirbúa jólin, komu frelsarans og hækkandi sólar, beina textarnir okkur að upphafinu að endinum.

Sagan af því þegar Jesús kemur ríðandi inn í Jerúsalem í aðdraganda páskahátíðarinnar er sagan um það sem gerist stuttu áður en hann deyr. Aðeins örfáum dögum eftir að fólkið fagnar Jesú, með því að hrópa „hósíanna“ eða „frelsari“, breytast hrópin í „krossfestið hann“. Gleðin breyttist í reiði. Eftirvæntingin í vonbrigði. Hann hegðaði sér ekki eins og frelsari og ekki eins og alvöru konungur. Þau vildu einhvern sem tæki málin í sínar hendur og frelsaði þau hér og nú.

Þetta er saga af væntingum sem ekki stóðust.

Væntingar geta verið tvíeggjað sverð. Að vænta einhvers af einhverjum felur í sér traust. Við væntum þess af lífsförunautum okkar að þeir séu okkur trúir, og því þurfum við að treysta.

Ef við væntum einhvers af fjölskyldu, vinum eða okkur sjálfum – þá þarf traust að vera til staðar.

En væntingar verða þá að vera heilbrigðar. Þegar við berum í brjósti væntingar sem ómögulegt er að standast sáum við fræjum vonbrigða, vanþakklætis, kergju og jafnvel sorgar. Þegar væntingar okkar eru óraunhæfar og ekki í takti við raunveruleikann förum við á mis við svo margt annað gott sem lífið hefur upp á að bjóða, og hætta er á að við lokum á að lífið geti komi okkur á óvart.

En jafnvel heilbrigðar væntingar geta brugðist og valdið okkur vonbrigðum. Ekkert okkar fær allt sem við óskum okkur í þessu lífi og hluti af þroskaferli manneskjunnar er að takasta á við vonbrigði og vinna úr þeim þannig að við stöndum eftir heilli og þroskaðri manneskjur.

Við lærum að stilla væntingum okkar í hóf bæði gagnvart okkur sjálfum og öðru fólki. Enda er væntingastjórnun mun stærri hluti af samfélagi okkar en við ef til vill gerum okkur grein fyrir. Langtímaveðurspá fyrir verslunarmannahelgina, afkomuviðvaranir í kauphöllinni kjaradeilur á vinnumarkaði og skoðanakannanir í aðdraganda kosninga eru allt spár er snúa að einhverju leyti að væntingastjórnun eða nýtast í það minnsta sem slíkar?

Kosningar
Undanfarna daga hefur mikið gengið á og varla nokkur manneskja hér á landi misst af því að kosningar væru í nánd. Og nú á fullveldisdegi liggur niðurstaðan fyrir.  (er enn verið að telja upp úr kjörskössunum en brátt mun niðurstaða kosninganna liggja fyrir).

Ég er stolt af því að búa í landi þar sem kosningaþátttaka hefur alla tíð verið góð. Kosningaþátttaka er nefnilega ákveðið mælitæki á heilbrigði samfélags. Samfélag þar sem stór hluti fólks vill og telur sig geta haft áhrif er heilbrigt samfélag.

Stundum er sagt að forsenda þess að fá að kvarta yfir kosningaúrslitum sé að mæta á kjörstað. En til þess að sannfæra heila þjóð um að mæta á kjörstað þarf hún fyrst að trúa því að það sé til einhvers, að hún geti raunverulega haft áhrif.

Í gær mættu yfir 2oo þúsund Íslendingar á kjörstað í þeirri trú að þeirra atkvæði skipti máli. Eftir sex vikna karp og kappræður voru yfir 200 þúsund Íslendingar í það minnsta sammála um að atkvæði þeirra skipti máli.

Án efa urðu einhver okkar fyrir vonbrigðum með úrslitin á meðan önnur eru ánægð. Og nú verðum við að takast á við það og vinna úr lýðræðislegum niðurstöðum kosninganna.

En hversu ánægð eða óánægð sem við erum með niðurstöðuna þá er alveg öruggt að við munum einhvern tíma á næstu árum verða fyrir vonbrigðum með fólkið eða flokkinn sem við kusum. Enginn flokkur og engin manneskja munu ávallt og að öllu leyti standast væntingar okkar. Þannig er að vera manneskja í breyskum heimi.

Ég fylgdist hóflega mikið með kosningabaráttunni og þá ekki síst með augun opin fyrir því hvað flokkar og fólk segði um Þjóðkirkjuna og trúfrelsi á Íslandi. Ég hafði líka áhuga á að skoða hversu vel flokkar og fólk hafði fyrir því að kynna sér málefni Þjóðkirkjunnar ofan í kjölinn.

Kosningafundir og kappræður voru eins og gengur mis skemmtilegar og áhugaverðar en eitt þótti mér stórskemmtilegt; Það voru Kappleikarnir, kappræður fyrir unga fólkið sem haldnar voru í liðinni viku. Það sem gerði þessar kappræður óvenjulegar var að fulltrúar flokkana þurftu að vinna saman við að svara spurningum og svo áttu þau að mála mynd af hvert öðru. Það sem mér þótti gott við þetta var að við fengum að sjá frambjóðendur í öðru ljósi en venjulega. Ekki aðeins sem keppinauta og fulltrúa ákveðinna málefna heldur sem samherja. Við sáum hvernig fólk vann saman þvert á flokka og skoðanir og hvernig þau urðu að gaumgæfa andlit andstæðingsins og mála af honum mynd.

Það hlýtur að opna eitthvað fallegt í hjartanu að þurfa að horfa á manneskju, þó að hún sé með andstæðar skoðanir og hugsjónir á við okkur og finna út hvað það er sem einkennir hana. Vissulega er hægt að gera þetta með húmor, en ég trúi því líka að ef fólk getur hlegið saman þá getur það unnið saman. Ef til vill stillir það neikvæðum væntingum til viðkomandi í hóf og opnar augu þess er heldur á penslinum fyrir því að í hverri manneskju býr margt fleira en eingöngu pólitískar skoðanir.

Mér fannst þetta reyndar svo góð hugmynd að mér datt í hug hvort þetta gæti verið verðugt verkefni fyrsta daginn sem fólk sest á þing.

Væntingar
Þetta atriði var fyrir mér, þörf áminning um að manneskjan er svo miklu margbreytilegri og býr yfir meiri dýpt en for-dómar okkar gefa okkur til kynna.

Það sama á við um Jesú Krist, sjálfan frelsarann. Hann var svo miklu meira og annað en fólk gerði sér væntingar um.

Svo ótal margt við Jesú Krist var fullt af mótsögnum. Frelsari heimsins fæddist sem lítið ósjálfbjarga barn við erfiðar aðstæður. Hann var á flótta ásamt fjölskyldu sinni fyrstu mánuði ævi sinnar. Hann umgekkst fólk sem ekki þótti við hæfi að umgangast. Hann fylgdi ekki reglum samfélagsins ef þær komu í veg fyrir að hann hjálpaði fólki í neyð og svo mætti lengi telja. Já, og svo þegar hann reið inn í Jerúsalem við upphaf páskahátíðarinnar þá kom hann á asna.

Asni var, og er, vinnudýr. Asnar eru lægri en hestar sem þýðir að manneskja sem situr á baki asna er í augnhæð við fólkið sem gengur hjá eða stendur við veginn. Það er því varla til auðmýkri leið til þess að fara ferða sinna en á baki asna, nema ef væri að ganga. Ef Jesús hefði komið á hesti hefði það táknað hernað og ef hann hefði komið í burðarstól hefði það táknað völd og ríkidæmi. Hann hafði hvorugt og hann vildi hvorugt.

En hann stóðst ekki væntingar fólksins.
Stenst hann væntingar þínar?
Stenst fólkið í kringum þig þínar væntingar?

Jesús, sem kom í heiminn til að sýna okkur hvernig Guð er, kom með auðmjúkum hætti og mætti okkur fyrst sem lítið varnarlaust barn og síðan sem fullorðin manneskja í augnhæð.

Hvað segir það okkur um Guð?
Segir það okkur ef til vill að Guð er ekki alltaf eins og við höldum?

Segir það okkur ef til vill að Guð deilir kjörum okkar og mætir okkur í augnhæð en ekki sem upphafið afl sem uppfyllir allar okkar óskir og refsar okkur þegar við högum okkur illa.

Segir það okkur ef til vill að Guð sé stöðugt að verki og taki þátt í lífi okkar sem hinn æðsti kærleikur en að við tökum ekki alltaf eftir því vegna þess að við væntum þess að Guð sé einhvern vegin öðruvísi?

Á þessari aðventu langar mig að hvetja þig til þess að opna hug þinn og reyna að koma auga á það hvernig Guð er að verki allt í kringum þig án þess að vera með fyrirfram ákveðnar væntingar. Ef til vill gerum við það best með því að leyfa Guði að koma okkur á óvart eins og Guð gerði þegar Guð varð manneskja í litlu barni og þegar Jesús Kristur reið inn í Jerúsalem í augnhæð.

Guð sem mætir okkur í augnhæð er fyrst og fremst að verki þar sem við mannfólkið mætumst í augnhæð. Til þess að mætast í augnhæð verðum við að stilla væntingum okkar í hóf og vera meðvituð um að bæði fólk og aðstæður munu einhvern tíma valda okkur vonbrigðum.

Hendur Guðs í heiminum
Jesús stóðst ekki væntingar fólksins í Jerúsalem því það vildi einhvern sem tæki aðstæður þeirra í sínar hendur gerði eitthvað hér og nú.

Í gær kusum við í þeirri von að heimurinn okkar yrði fyrir vikið betri. En gleymum því aldrei að við getum, hvern einasta dag sem við lifum kosið að gera heiminn okkar betri. Sá kjörstaður lokar aldrei!

Við getum kosið að gera góðverk. Við getum kosið að gefa af okkur og við getum kosið að aðstoða annað fólk við sín góðverk. Við getum kosið að vera hendur Guðs í heiminum. Það er okkar hlutverk að gera eitthvað hér og nú í nafni Jesú Krists sem gefur okkur kærleikann og mætir okkur óvænt í augnhæð.

Jólasöfnun Hjálparstarfs kirkjunnar hefst með formlegum hætti í dag. En þessi jólasöfnun er bæði fyrir starfið hér á Íslandi og erlendis.

Ég hef þær væntingar til íslensks samfélags að allar manneskjur geti um þessi jól, glaðst, gefið gjafir og átt góðar stundir með ættingjum og vinum, ekki síst börnin. Það er brýnt að þau upplifi öll gleði og frið. En til þess að það geti ræst verðum við að hjálpast að.

Fyrir síðustu jól studdi Hjálparstarf kirkjunnar 1.724 fjölskyldur (um 4.600 einstaklinga). Gert er ráð fyrir að svipaður fjöldi muni þurfa á stuðningi að halda þessi jól.

Á þessari aðventu bið ég fyrir þeim er skipuleggja jólaaðstoð Hjálparstarfs kirkjunnar, ég bið fyrir öllum þeim sem þurfa á aðstoð að halda þessi jólin, og ég vona heitt og innilega, að þörfin verði minni næstu jól.

Höfum í huga við jólaundirbúninginn í ár að Guð mætir okkur einmitt þar sem við erum stödd hér og nú, í augnhæð.

Lítum í kringum okkur og leyfum Guð koma okkur á óvart.

Dýrð sé Guði sem elskar okkur eins og við erum og mætir okkur í augnhæð.

 

 

 

 

Nýr prófastur
Nú fyrir messu var mér boðið inn á heimili prófasts. Inni í eldhúsinu er að finna forláta krítartöflu og á hana hafði einhver teiknað mynd með yfirskriftinni „Krýning prófasts“. Á myndinni er manneskja í skikkju og með sverð (væntanlega biskup) og prófastur krýpur á gólfinu fyrir framan hana. Þetta var nokkuð áhrifamikil mynd og það var ágætt á mig þegar ég komst að því að höfundurinn var eitt sinn fermingarbarn hjá mér. Ég get þó fullvissað ykkur um að ég tók ekki með mér sverðið, aðeins skikkjuna.

Kæri prófastur, Óskar: Til hamingju með daginn. Já og til hamingju kæra kirkjufólk í Suðurprófastsdæmi með prófastinn ykkar!

Þú hefur nú tekið við ákaflega mikilvægu og ábyrgðarmiklu embætti, sem ég veit að þú munt annast vel. Eftir tvo áratugi í prestsþjónustu, 16 ár á Íslandi og fulltrúi í héraðsnefnd í áratug taldi ég mig vera með hlutverk og mikilvægi prófasta svona nokkurn veginn á hreinu. En til viðbótar þurfti þrjá mánuði í þjónustu biskups Íslands til þess að ég gerði mér raunverulega ljóst mikilvægi embætti prófasts.

Prófastar eru lykilfólk í langri keðju mikilvægra þjóna innan kirkjunnar. Raunar er það svo að þetta embætti hefur þróast hratt og tekið miklum breytingum á undanförnum árum, ekki síst eftir að kirkjan öðlaðist sjálfstæði sitt með nýjum Þjóðkirkjulögum og prestar hættu að vera opinberir embættismenn.

-Prófastur starfar náið með biskupi Íslands.
-Prófastur er í nánu og reglulegu sambandi við presta, djákna, sóknarnefndir og starfsfólk í prófastsdæminu.
-Prófastur þarf að vera manneskja sem á auðvelt með að hlusta, getur sett sig í spor annarra og vera tilbúin til að leita lausna þegar ágreiningsmál koma upp.

En fyrir utan góða leiðtogahæfni og áhuga á fólki þá þarf prófasturinn, eins og við öll, fyrst og fremst að koma fram grímulaust og hafa hugrekki til að viðurkenna mistök en líka að gera sem minnst af þeim.

Það er nefnilega svo góð lexía fyrir okkur öll, hvaða starfi eða þjónustu sem við gegnum að skoða hvernig Jesús valdi lærisveina sína. Hann valdi ekki fullkomnasta fólkið. Hann valdi fólk með ýmsa galla, enda eru gallalausar manneskjur víst ekki til. Jesús valdi fólk sem kom til dyranna eins og það er klætt. Fólk sem reyndi ekki að breiða yfir mistökin heldur viðurkenndi þau en reyndi samt ávallt að gera sitt besta. Hann valdi fólk sem tók ábyrgð.

Að sjálfsögðu verðum við að velja fólk út frá hæfni í öll störf og það gerum við svo sannarlega í kirkjunni. En þegar prófastur er valinn duga ekki eingöngu venjulegar hæfnikröfur. Í embætti prófasts verður að vera manneskja sem fólkið í prófastsdæminu treystir, manneskju sem er reiðubúin til þess að vera bæði lærisveinn Krists og hirðir safnaða. Hún þarf í senn að fylgja… og leiða.

Já, eins og þið heyrið er ekkert grín að vera prófastur og ekkert grín að velja prófast en ég veit að sr. Óskar mun reynast traustur og góður prófastur eins og hann hefur reynst sem prestur.

Skyldur prófasts eru margar og miklar og þú þekkir þær allar kæri Óskar en það er líka hlutverk presta, djákna, sóknarnefndarfólks og íbúa í prófastsdæminu að taka vel á móti sínum prófasti.

Þið eruð góðu vön hér í Suðurprófastsdæmi þar sem sr. Halldóra Þorvarðardóttir hefur gegnt þjónustu prófasts af einstakri alúð og ræktarsemi. Samstarfið við hana hefur verið virkilega gott. Við náðum meðal annars að fara saman í gegnum þrjú ráðningarferli á þeim stutta tíma sem við vorum samtíða.

Og það er einmitt vegna þess að þið í Suðurprófastsdæmi eruð góðu vön að ég trúi því að þið takið á móti nýjum prófasti af sömu hlýju og virðingu og Halldóra hefur fengið að njóta, og af sömu ástæðum er viðbúið að gerðar verða ríkar kröfur til nýs prófasts.

Þú ert fyrsti prófasturinn sem ég fæ að setja inn í embætti og ég hef hlakkað til þessa dags lengi. Eins og ég veit að þú hefur einnig gert. Ég hef hlakkað til að fá að setja þig inn í þetta embætti vegna þess að ég veit að þú ert svo sannarlega tilbúinn til þess að bretta upp ermarnar og taka við þjónustunni.

Ótti
Nýr prófastur tekur við embætti einmitt þegar kirkjuárið er að líða undir lok. Eitt einkenni þessara síðustu sunnudaga kirkjuársins er að textarnir verða drungalegri með hverri helginni sem líður þar til nýtt kirkjuár hefst fyrsta sunnudag í aðventu.

Í guðspjalli þessa sunnudags er varað við hræsni og feluleik því öll okkar verk eiga að þola dagsbirtu. En í dag ávarpar Jesús einnig hræðsluna, óttann og hann biður okkur að óttast ekki fólk heldur Guð.

Jú, það sem Jesús er að biðja okkur um er að setja traust okkar á það almætti sem er stærra en lífið sjálft í stað þess að vera of upptekin af því sem einungis hefur áhrif í þessum breyska heimi okkar.

Óttinn er kunnuglegt stef í Biblíunni þó algengara sé að Jesús sé að biðja okkur að vera óttalaus.

Óttinn er enda sannarlega eitthvað sem við eigum að vera á varðbergi gagnvart enda getur óttinn verið svo óskaplega eyðandi afl. Óttaslegin manneskja getur verið hættuleg manneskja. Stjórnmálaleiðtogi sem elur á ótta er hættulegur og við verðum að gæta okkar á að falla ekki fyrir slíkri stjórnun. Sagan kennir okkur að mestu myrkraverkin eru hugleidd, framkvæmd og réttlætt í skjóli óttans.

Óttinn er óvinur okkar, og fólk sem elur á ótta eru ekki með okkur í liði.

Hugrekki
Guð þekkir þig og Guð þekkir mig. Guð veit nákvæmlega hver við erum. Guð telur hvert hár á höfði okkar. Og þessi Guð vill ekki að við séum óttaslegin heldur biður okkur að vera óhrædd. Og stundum þarf hugrekki til að sigrast á óttanum. Hugrökk manneskja er ekki endilega óhrædd manneskja, en hugrökk manneskja er sú sem lætur óttann ekki stöðva sig og ekki stjórna sér.

Hugrekki stýrir okkur á rétta braut, og af blaðsíðum sögubóka lesum við að það eina sem klýfur skuggavarp myrkraverkanna eru sögur af hugrekki einstaklinga. Sögurnar af fólkinu sem þorði að standa úti í kuldanum með þeim sem ekki voru velkomin í hlýjuna. Sögurnar af fólkinu sem lagði sín lífsgæði, sín þægindi, sína velmegun undir og sýnd öllum öðrum að það væri sannarlega, ekkert að óttast.

Á þessum degi, þegar Suðurprófastsdæmi tekur formlega á móti nýjum prófasti langar mig að leggja ykkur hugrekki í brjóst.

Þegar lífið er ekki eins og við vildum helst að það væri, þegar við finnum að óttinn er farinn að stýra gjörðum okkar, reynum þá að finna hugrekkið og fara gegn óttanum.

Það krefst hugrekkis að taka að sér það viðamikla og vandasama hlutverk að vera prófastur en þú kæri Óskar, gætir ekki verið á betri stað með fólkinu í þessu góða en víðfeðma prófastsdæmi. Þú býrð að mikilli reynslu, góðu baklandi og ekki sýst auðmýkt  og hugrekki.

Verkefni okkar í kirkjunni er að boða kristna trú og leggja okkar að mörkum við að gera heiminn að betri stað. Það er ekkert smá verkefni. En það verkefni vinnum við rétt eins og öll önnur. Einn dagur í einu. Eitt góðverk í einu. Eitt skref í einu.

Og þú Óskar ert svo lánsamur að þurfa ekki að taka þau skref einn því Guð, sem veit nákvæmlega hversu mörg hárin á höfði þínu eru, gengur með þér og þangað sækir þú styrk.

Kæri prófastur, Guð blessi þig og alla þína þjónustu og Guð blessi Suðurprófastsdæmi og öll þau er hér búa og starfa.

Dýrð sé Guði sem þekkir hvert hár á höfði okkar og blæs okkur hugrekki í brjóst.

Amen.

 

Prédikun flutt í helgistund fyrir setningu Alþingis

Það er ekki fyrir meðvirka manneskju að sitja á Alþingi.

Eitt hefur nefnilega lengi vakið athygli mína og það er að ég sé stundum sama fólkið og tekst á í ræðustól Alþingis, jafnvel á stundum virkilega harkalega, sitja svo saman sem mestu mátar í kaffiteríunni, um borð í flugvél eða að taka á því saman í ræktinni. Því segi ég að það sé ekki fyrir meðvirka manneskju að sitja á Alþingi. Það sem við, sem fylgjumst með störfum Alþingis, sjáum er fyrst og fremst það sem fer fram í þingsalnum en þó er það svo að öll alvöru vinnan, málamiðlanirnar og sættirnar fara fram fyrir luktum dyrum svo sem á nefndarfundum og það er ekki sýnt frá þeim samtölum og þeirri vinnu í sjónvarpinu.

Það krefst ákveðins þroska að geta umgengist og þótt vænt um fólk þó að það sé okkur ósammála í mörgum málum, já og jafnvel  í grundvallarmálum. Manneskjan er nefnilega svo miklu meira en skoðanir hennar, og hvað þá þær sem birtast á samfélagsmiðlum. Auk þess er það hverju okkar hollt að raða ekki einungis í kringum okkur fólki sem er sama sinnis og við um alla hluti. Þá endum við í bergmálshelli og förum á mis við það tækifæri að kynnast því góða fólki sem hefur það eitt til saka unnið að vera ósammála okkur um pólitík, eða trúmál. Vissulega er þægilegast að umgangast fólk sem er okkur sammála en grundvallarstef lýðræðisríkis er frelsi til ólíkra skoðana.

Dansinn
Lexía síðastliðins sunnudags er lesin var í kirkjum landsins er sagan af gullkálfinum og dansinn í kringum hann. Ég býst við að þið kannist flest við þessa sögu enda er hún hluti af menningu okkar eins og svo margar sögur Biblíunnar

Dansinn í kringum gullkálfinn segir sögu af fólki sem dýrkar eitthvað innantómt. Það dansar í kringum styttu því það þarfnast áþreifanlegs Guðs. Það býr til Guð úr gullinu sem það á í fórum sínum, úr skartinu.

Fólkið sem þarna um ræðir er statt í eyðimörkinni, langt frá allri siðmenningu. Það hefur verið frelsað af Guði og leitt úr ánauð í Egyptalandi. Leiða má líkum að því að gullið, skartgripir sem fólkið tók af sér, bræddi og mótaði sem nautkálf sé tákn þess oks er fylgt hafði þrældómnum í Egyptalandi sem þau voru nú laus undan.

Fólkið var þó ekki frjálsara en svo að um leið og leiðtoginn þeirra, Móse brá sér af bæ, upp á fjall til þess að hitta Guð sinn og sækja steintöflurnar með boðorðunum 10, myndaðist svo mikið tómarúm að þau bjuggu til styttu af kálfi eða nauti sem minnti á guðina sem þau höfðu dýrkað áður sem margir voru í kálfslíki. Ef til vill fólst ákveðið öryggi í nautkálfinum. Hann var kunnuglegur og táknaði styrk, hörku og árasargirni. Hann gat ráðist á ógnina. Það var ekkert mjúkt eða kærleiksríkt við kálfinn en hann var bæði sterkur, glóandi og áþreifanlegur.

Þegar kálfurinn er tilbúinn heldur fólkið veislu. Það dansar í kringum kálfinn og færir honum fórnir. Þau  þarfnast leiðtoga. Það er nýtt fyrir þeim að fylgja Guði sem það getur ekki gert sér greinagóða mynd af, Guðs sem ekki er hægt að snerta.

Sagan af gullkálfinum og dansinum í kringum hann er saga af fólki sem villist af leið skamma stund. Það beinir bænum sínum að veraldlegum auðæfum. Það leggur traust sitt á það sem ekkert gefur af sér nema birtu í augu og góða veislu eina kvöldstund.

Dansinn í kringum gullkálfinn er tákn um græðgi og þrá okkar eftir veraldlegum gæðum. Við föllum flest, ef ekki öll, fyrir gullkálfum og hrífumst með í dansinn í kringum hann.  Hann glóir svo fagurlega og það er svo gaman í návist hans að það er auðvelt að gleyma sér. Hann er stór og sterkur. Hann er sigurviss.

Gullkálfurinn er líka dæmi um það sem getur gerst þegar við missum sjónar af því sem raunverulega skiptir máli í þessu lífi. Á fæðingardeildinni hérna í Reykjavík verða til nýir Íslendingar á hverjum degi – hver einn og einasti þeirra eignalaus. Handan Öskjuhlíðarinnar er svo stærsti kirkjugarður landsins, fullur af fólki sem eitt sinni átti pening. Peningar færa okkur öryggi. Þak yfir höfuðið og matur á borðið kostar peninga. Ég geri ekki lítið úr því. Þeir eru verkfæri sem við notum í lífinu, en þeir eru ekki lífið sjálft.

Þegar við erum farin að lifa lífinu peninganna vegna, þá er farið að glitta í kálfinn. Peningur eru góður þjónn, en vondur húsbóndi, og enn verri guð.

Hver er gullkálfur (eða gullkálfar) dagsins í dag? Erum við búin að bræða skartið og smíða gullkálf enn eina ferðina sem samfélag eða hvert og eitt fyrir sig. Gullkálfarnir eru um allt, í einkalífi, stjórnun landsins, kirkjunni. Þeir skína svo skært og því auðvelt að hrífast með í dansinum. En allur gleðskapur tekur enda og ljósin kvikna.

Reglurnar og boðorðin
Góðu fréttirnar eru þær að Móse steig að lokum niður af fjallinu með steintöflurnar með boðorðunum tíu. Hann kom með boðskapinn beint frá Guði og stöðvaði dansinn. Hann kveikti ljósin og víman rann af fólkinu. Þetta hefur einnig gerst margoft með okkar gullkálfa og okkar tryllta dans. Við getum nefnilega stöðvað dansinn og séð skýrt á ný en stundum þarf til þess einhvern eins og Móse eða barnið sem sá nekt keisarans til þess að vekja okkur af vímunni.

Það kaldhæðnislega er að fyrsta boðorðið fjallar einmitt um það sem fólkið þarna hafði fyrir stafni. Í fyrsta boðorðinu erum við vöruð við því að dýrka dauða hluti sem ekkert gefa. Því er ekki að undra að Móse hafi orðið svo mikið um að hann kastaði steinplötunum í jörðina svo að þær brotnuðu.

Nýr tónn
Með boðorðunum 10 kom alveg nýr tónn. Boðrðin eru í raun mannréttindayfirlýsing. Þar eru að finna reglur sem eru jafn gildar í dag sem á tímum Móse. Þetta eru grundvallar umgengnisreglur sem eiga að gilda um allar manneskjur óháð stétt eða stöðu.

Hér hefur Alþingi mikilvægu hlutverki að gegna. Hvert samfélag þarf siðareglur, umgengnisreglur, mannréttindasáttmála til þess að beina okkur frá gullkálfinum, hinu innantóma. Það er samfélagsins alls að setja þessar reglur en þar er gott að Alþingi gangi á undan með góðu fordæmi. Siðareglur samfélagsins okkar höfum við sótt til kristinnar trúar í þúsund ár og sumar þeirra allt frá tímum Móse og eru því ekki einungis bundnar við kristni.

Ég hef tjáð mig um það nokkrum sinnum undanfarið að ég sé sátt við þann aðskilnað sem hefur átt sér stað á milli ríkis og kirkju. Ég tel það vera kirkjunni mikilvægt að vera ekki of nátengd ríkisvaldinu og ég held að það sama eigi við um ríkið. Kirkjan verður að vera sjálfstæð í sinni boðun en það þýðir ekki að kirkja og ríki eigi að vera ótengd að öllu leyti. Ríki og kirkja gegna að mörgu leiti svipuðu hlutverki í samfélaginu því bæði ríki og kirkja eiga að þjóna fólki og  vinna að velferð samfélagsins okkar, hvort með sínum hætti þó. Ríkið setur lögin með velferð okkar allra í huga. Kirkjan gætir að andlegri heilsu með sálgæslu og iðkun trúar, býður upp á ramma um stórar stundir lífsins, boðar kærleikann sem er æðri öllu og við flest köllum Guð.

Mannhelgi
Hlutverk kirkjunnar er m.a. að styðja þau er stýra landinu okkar með því að biðja fyrir ykkur. Þið fáið bænir, hlýjar og sterkar hugsanir frá þeim er koma saman til bæna í hverri viku í kirkjum landsins.

Við þurfum ekki alltaf að vera sammála og við eigum ekki endilega að vera það en við getum gengið í takt þrátt fyrir ólíkar skoðanir því hjarta okkar allra slær fyrir velferð fólksins í landinu.

Það er með kirkjuna eins og ykkur, kæra alþingisfólk, að hún er fjöldahreyfing sem samanstendur af fólki með ólíkar skoðanir og ólíka reynsluheima, fólki sem oft er ósammála. Það er allt í lagi því okkur er öllum jafn holt að búa ekki í bergmálshellum.

Þá er ákaflega mikilvægt að við getum talað í hreinskilni og varað við þegar dansinn í kringum einhvern gullkálfinn ætlar að taka yfir.

Á þessu hausti liggja stór fyrir verkefni og nú við setningu Alþingis grúfir sorg yfir landinu okkar vegna erfiðra atburða sem hafa átt sér stað á undanförnum vikum. Fjöldi fólks hefur leitað huggunar í kirkjum landsins þar sem boðið hefur verið upp á minningarstundir, bænastundir og sálgæslu.   Nú er það verkefni okkar allra að vinna að velferð barna og ungs fólks þessa lands og leggja okkar að mörkum til að skapa börnum okkar innhaldsríkt líf sem ekki fer eingöngu fram fyrir framan skjái og á samfélagsmiðlum. Við þurfum að búa börnum okkar samfélag sem ekki stýrist af tómlæti, ótta og óöryggi heldur kærleika og umhyggju. Samfélag þar sem hver einasta manneskja er metin að verðleikum, hvaðan sem hún kemur og hvert sem hún er að fara. Og þessi mannhelgi þarf að endurspegla allar ákvarðanir Alþingis og framgöngu okkar allra sem byggjum þetta land.

Kæru vinir, Guð gefi ykkur kjark, visku og styrk en þó fyrst og fremst opið hjarta og kærleika á komandi tímabili. Guð blessi ykkur öll í ykkar mikilvægu þjónustu sem varðar líf og framtíð okkar allra.

Dýrð sé Guði sem vísar veginn og elskar allar manneskjur jafnt.

 

Prédikun flutt við biskupsvígslu í Hallgrímskirkju 2024

 

Tengdamóðirin
„Hann tók í hönd henni og reisti hana á fætur“
Hún skildi um leið hvað hafði gerst. Hún hélt sínu striki, sinnti sínu starfi. Hún sá til þess að fólkið fengi að borða og að einhver vaskaði upp. Hún gekk í verkin, þakklát fyrir að hafa öðlast nýtt líf.

Hefur einhver reist þig upp? Hefur þú verið reist/ur upp til þess að lifa með reisn, vera sú manneskja sem þér er ætlað að vera?

Sjáum þetta fyrir okkur: Jesús er nýbúinn að velja fyrstu lærisveinana og þeir eru allir nafngreindir. Hann er búinn að kenna í samkundunni og reka út illan anda og orðspor hans er farið að berast um alla Galíleu. Honum er þá boðið í mat heim til vina sinna, sem hann hafði útvalið til að gegna stöðu lærisveina. Þetta voru bræðurnir Símon og Andrés. Þegar þangað er komið er honum tjáð að tengdamóðir Símonar sé veik. Hún er með sótthita en sótthiti á þessum tíma gat þýtt að hún væri deyjandi. Jesús gengur þá til hennar tekur í hönd henni og reisir hana á fætur. Sótthitinn fer þá úr henni og hún gengur þeim fyrir beina.

Hér langar mig að staldra við. Það kann að þykja ankannalegt, séð með augum nútímafólks, að aumingja konan hafi ekki fengið að jafna sig aðeins áður en hún gekk í húsfreyjustörfin. Hvers vegna gátu Símon og Andrés ekki sjálfir séð til þess að fólkið fengi að borða auk þess sem fleira fólk var að öllum líkindum þarna til heimilis. Jafnvel harðasta tengdamóðir í bókum Guðrúnar frá Lundi hefði þegið góðan kaffibolla og svolitla hvíld áður en hún færi að taka til hendinni. Nei, hún fer beint að þjóna fólkinu til borðs.

Ég held, að það að tengdamóðirin fari beint að sinna húsfreyjustörfunum sýni okkur tvennt; Það sýnir okkur annars vegar að hún var sannarlega orðin heil heilsu (upprisin) og gat því sinnt skyldum sínum af fullum krafti. Hins vegar sýnir það okkur að hún skildi hvað hafði gerst. Hún skildi hvað það raunverulega þýddi að fylgja Jesú Kristi.

Upprisa og kærleiksþjónusta
Þegar Jesús tekur í hönd hennar og reisir hana á fætur þá er því lýst með sama gríska hugtaki og Markús guðspjallamaður notar til þess að lýsa upprisu Krists, „egeiro“. Með því er lögð áhersla á að hún sé sannarlega upprisin. Hún er risin upp til þess að vera hún sjálf eins og henni er ætlað að vera. Hún er full af lífskrafti, getur annast sínar skyldur og lifað með reisn. Ég er alls ekki viss um að hún sé endilega laus við alla krankleika sem hafa einhverntíma tíma hrjáð hana. Ég ekki viss um að við þessa upprisu hafi sjónin á vinstra auganu lagast, giktin eða mígrenið. Nei, hún er ekki upprisin til að vera ofurmanneskja heldur til þess að vera sú sem hún er og lifa verðugu lífi.

Þegar hún finnur að hún er orðin hún sjálf á ný sýnir hún að hún skilur út á hvað þetta gengur og fer að sinna sínum skyldum, sínu hlutverki. Og hér er því lýst með sögninni, „diakoneo“. Hún fer beint að annast kærleiksþjónustu. Jesús notar sjálfur hugtakið kærleiksþjónusta til að lýsa sínu hlutverki hér á jörð. Kærleiksþjónusta er mikilvægasta hlutverk hverrar kristinnar manneskju, að þjóna náunganum (koma til móts við þarfir hans) og að þjóna Guði í kærleika.

Tengdamóðirin er konan sem gengur í það sem þarf að gera til þess að þjóna náunganum og Guði. Hún er fyrsti djákninn og hún er fyrsti sanni lærisveinninn. Hún er fyrirmynd hinnar kristnu manneskju. Hennar hlutverk var að sjá til þess að fólk fengi að borða, vera góður gestgjafi og þetta hlutverk annaðist hún af kærleika. Þessi kona hefði ekki hlaupið til Jesú í vandræðagangi þegar hann var að kenna 5000 manns á fjallinu forðum og fólkið hafði ekki nóg að borða. Nei, hún hefði gengið í málið útvegað fiska og brauð og séð til þess að fólkið fengi að borða. Þessi kona vissi það sem konur á öllum tímum hafa vitað:
Eftir allar veislur þarf einhver að vaska upp.

Nafnlaus kona með stórt hlutverk
Þrátt fyrir allt sem fram er komið þá er þessi kona ekki nafngreind í Biblíunni. Hún er aðeins hluti af sögu sem er næstum því eins og innan sviga. Þessu er öfugt farið með tengdason hennar, Símon. Hann fær ekki einungis nafnið sitt nefnt í Biblíunni heldur fær hann tvö nöfn því Jesús gefur honum síðar nafnið Pétur, sem þýðir klettur. Og Símon Pétur er langt frá því að skilja hlutverk sitt á öllum stundum. Hann veit ekkert hvað hann á að gera þegar 5000 manns eru orðin svöng. Hann gerir mistök, er óöruggur í hlutverki sínu og gagnvart hinum lærisveinunum. Þegar Jesús er handtekinn afneitar hann honum þrisvar. Hann er með öðrum orðum, ósköp venjuleg manneskja eins og hver og ein okkar og skildi alls ekki alltaf út á hvað lærisveinahlutverkið gekk og þannig fólki treystir Jesús fyrir stórum hlutverkum.

Við getum þó gert ráð fyrir því að tengdamóðirin, sem aldrei er nafngreind hafi verið í hópi fylgjenda Jesú því við vitum að læsisveinahópurinn var mun stærri en þessir tólf sem eru sérstaklega valdir og nafngreindir og við vitum einnig að meðal lærisveinanna voru konur. Við vitum líka að þegar Jesús var krossfestur þá flúðu þessir nafngreindu á meðan konur úr hópnum hans stóðu álengdar og yfirgáfu hann ekki. Möguleg skýring er þó að karlmennirnir hafi verið í meiri hættu þarna en konurnar. Konur voru jú ekki pólitísk ógn við neinn, nafnlausar og réttindalausar sem þær voru. Og við vitum einnig að það voru konur sem fyrstar komu að gröfinni tómri og það voru konur sem Jesús sendi út til þess að boða upprisu hans frá dauðum.

Við skulum því ekki láta nafnleysi konunnar blekkja okkur.

Að rísa upp
„Hann tók í hönd henni og reisti hana á fætur“
Hefur þú verið reistur/reist á fætur?

Við þörfnumst öll upprisu frá einhverju. Það geta verið veikindi, ósiðir, fíkn, áföll eða hvað eina. Við sleppum ekki við einhvers konar sótthita sem hindrar okkur frá því að vera sú manneskja sem okkur er ætlað að vera. Og þegar við erum þjökuð af sótthitanum, hvort sem það eru áföllin okkar sem hafa orsakað hann eða eitthvað annað, þá getum við ekki sinnt þeirri kærleiksþjónustu að fullu sem við erum hvert og eitt kölluð til að annast á akri Guðs.

Það er ekki einungis við mannfólkið sem reglulega þörfnumst upprisu. Hið sama á við um samfélög og kirkjuna.

Saga innan sviga
Þegar ég nefndi að þessi saga væri næstum því sögð innan sviga átti ég við það að hún gerist innan veggja heimilis. Það voru ekki mörg vitni að þessari upprisu. En þrátt fyrir það breiddist sagan út og þegar kvölda tók kom allur bærinn saman við dyrnar og fjöldi fólks vildi fá lækningu.

Jesús var enginn „pr“ maður. Hann var ekki að hugsa um markaðssetningu, samskiptastefnu eða kynningarmál. Hann boðaði fagnaðarerindið og vann sín verk, oft í kyrrþey, uppi á fjöllum, inni í bæjum, í kirkjum (samkunduhúsum) og á heimilum. Hann bað fólk stundum að tala ekki um kraftaverkin en fagnaðarerindið mátti berast. Hann vissi hvað skipti máli; það var kærleiksboðskapurinn og ekkert annað. Hann vissi væntanlega einnig að það gat verið hættulegt fyrir hann að orðspor hans færi of víða því það ógnaði mörgum.

Með sama hætti á góð kristin manneskja að vinna verk sín í auðmýkt og kyrrþey og á sannarlega ekki að auglýsa góðverkin. Þau eiga að vera sjálfsögð og í nafni Guðs en ekki okkar eigin.

Við eigum að vera auðmjúk og tala ekki of mikið um það sem gengur vel eða segja frá því sem við erum að gera því annars erum við raupsöm og hreykjum okkur upp. Ekkjan gaf eyri sinn í kyrrþey á meðan ríki maðurinn barði sér á brjóst fyrir rausnarskap sinn.

Þennan boðskap hefur Þjóðkirkjan tekið alvarlega. Við höfum lagt okkur fram um að þjóna Guði og fólki vel en ekki verið að segja svo mikið frá því. Starfið í Þjóðkirkjunni er því eitt best geymda leyndarmálið á Íslandi. Við höfum ekki viljað vera að trana okkur fram heldur vinna verkin í hljóði. Og þegar við verðum fyrir aðkasti erum við áfram prúð og stillt, vinnum okkar verk og leiðréttum ekki misskilninginn.

Það er þó svo að þegar við segjum frá mikilvægu starfi kirkjunnar, kærleiksþjónustunni, sálgæslunni, þjónustunni við syrgjendur og frá öllum þeim fjölda sem sækir kirkju á gleði og sorgarstundum. Þegar við segjum frá helgihaldinu, tónlistarstarfinu og barnastarfinu þá eru við ekki að hreykja okkur sjálfum upp. Við erum ekki að berja okkur persónulega á brjóst og gera okkur breið. Við megum vera stolt af kirkjunni okkar og við eigum að vera stolt af verki Guðs. Því þá erum við stolt af því að fá að þjóna Guði í kærleika og leggja örlítið af mörkum til þess að gera heiminn betri. Þeim mun fleiri sem þekkja til kærleiksþjónustu kirkjunnar, þeim mun fleiri fá að njóta hennar og vera hluti af henni.

Upprisa frá sótthita
„Hann tók í hönd henni og reisti hana á fætur“.
Kirkjan okkar þarfnast reglulegrar upprisu.
Samfélög heims þarfnast reglulegrar upprisu.
Við, hvert og eitt þurfum reglulega á upprisu að halda því ekkert okkar kemst undan einhvers konar sótthita.

Kirkjan þarf reglulega að taka í hönd Krists og leyfa honum að reisa sig við til þess að vera sú kirkja sem hann ætlar henni að vera.

Samfélög sem ala á ótta og ráðast á saklaust fólk þurfa á upprisu að halda. Samfélög sem markvist mismuna fólki á grundvelli kyns, kynhneigðar, kynþáttar, trúar eða nokkurs annars þurfa á upprisu að halda. Samfélög sem eru að reyna að gera sitt besta þurfa reglulega á upprisu að halda.

Kirkja og samfélög eru nefnilega byggð upp af Símonum Pétrum og tengdamæðrum, nafnlausu fólki sem kann að annast kærleiksþjónustu og fólki sem gerir mistök. Kirkja og samfélög samanstanda af allskonar fólki eins og þér og mér.

En hvernig á þessi upprisa sér stað? Hvernig tekur Kristur í höndina á þér svo að þú getir risið á fætur? Hvernig getur hann reist kirkju og samfélög upp?

Það krefst hugrekkis og trausts að þiggja upprisu. Það krefst hugrekkis og sjálfsþekkingar að viðurkenna takmarkanir okkar og breiskleika og opna okkur fyrir upprisu frá þeim.

Upprisan getur átt sér stað með ýmsum hætti því Guð, hinn æðsti og mesti kærleikur vinnur á svo margbreytilegan hátt.

Guð vinnur í gegnum fólkið kringum okkur. Þegar þú mætir manneskju sem sér þig og er tilbúin til þess að rétta þér höndina og reisa þig á fætur, þá er þar mögulega Guð á ferð.

Þegar bænum þínum er svarað, þá er þar Guð á ferð.
Þegar þú finnur að þú ert borin í gegnum sótthitann, þá er Guð þar að verki.
Þegar við leggjum okkur fram um að vinna að sannri kærleiksþjónustu og gera heiminn að friðsamari og betri stað þá erum við að leggja okkar að mörkum til að reisa fólk og samfélög upp. Þá erum við hendur Guðs í heiminum.

„Hann tók í hönd henni og reisti hana á fætur“. Það hefði ekki gerst ef hún hefði ekki rétt fram höndina og þegið upprisuna.
Hún var tilbúin.
Ert þú tilbúin/n/ð.
Hann mun taka í hönd þér og reisa þig á fætur, treystu því!

Dýrð sé Guði sem reisir okkur upp frá takmörkunum okkar og læknar okkur af sótthitanum.
Amen